Επιστολή προς το Φώτη Κουβέλη...

Αγαπητέ φίλε και συναγωνιστή Φώτη,

Θυμάμαι πότε συναντηθήκαμε για πρώτη φορά. Σε κάποιες δύσκολες εποχές, αμέσως μετά τη δικτατορία όταν αφιερώσαμε τη ζωή μας στον αγώνα για έναν ανθρώπινο σοσιαλισμό μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ εσωτ. με όποιο τρόπο μπορούσε ο καθένας. 

Όταν με συλλάβανε για πολλοστή φορά επειδή έγραφα συνθήματα στους τοίχους, με ...

συντρόφευες στα δικαστήρια ως δικηγόρος. Έτσι σε γνώρισα. Χωρίς καμία αμοιβή έτρεχες να βοηθήσεις σε δύσκολες στιγμές τον καθένα από μας που αντιμετώπιζε προβλήματα με αστυνομίες και δικαστήρια.

Όταν πάλι ξεκίνησαν οι δίκες των βασανιστών της ΕΣΑ, μαζί με τη Μαριάννα είχατε αναλάβει όλη τη νομική διαδικασία. Οι εποχές δύσκολες, οι μηνύσεις ψυχοφθόρες, οι αντιπαραθέσεις με υπόδικους βασανιστές απάνθρωπες. Σου χρωστώ από τα βάθη της καρδιάς μου τη νεανική μου ηθική υπόσταση και τις αξίες, στις οποίες μπόρεσες και έδωσες σάρκα και οστά. 

Ακόμα και μέσα στην άβυσσο της απανθρωπιάς έμαθα να κρατώ την αξιακή ανθρώπινη υπόσταση. Για μένα αυτός ήταν πάντα ο Φώτης Κουβέλης. Ένας άνθρωπος, ένας αριστερός μαχητής με ηθικές αξίες και ανθρώπινη υπόσταση. Πρέπει να σου πω ότι μέχρι σήμερα η πολιτική μου συνείδηση ακολούθησε μια αγωνιστική μορφή που την έπλασες με τα δικά σου έργα. Σ’ ευχαριστώ για αυτό, έστω και με καθυστέρηση πολλών χρόνων. 

Ξέρεις καλά ότι οι χρόνοι και οι ταχύτητες της ζωής δεν μας επέτρεψαν να κάνουμε άλλα πράγματα.

Τα χρόνια πέρασαν και οι αρχές αυτές αντρώθηκαν καλά, γερά και δεν έφυγαν από το δρόμο τους καθόλου. Κάναμε παιδιά, τα μεγαλώσαμε, τους δείξαμε ένα δρόμο χωρίς τις εύκολες επιλογές της ζωής. Τους μάθαμε ότι οι δρόμοι της ζωής είναι πολλοί, αλλά θα πρέπει να διαλέγουν πάντα αυτόν που ορίζει η συνείδησή τους και ασφαλώς πάντα με τον ανάλογο σεβασμό στον άνθρωπο.  

Στις σημερινές συνθήκες σε παρακολουθώ κάθε στιγμή πιστεύοντας ότι το πρόσωπό σου αποτελεί μια πραγματική εγγύηση για την πολιτική σταθερότητα και μια ελπίδα για μια ηθική πολιτική που δυστυχώς, το ξέρεις καλύτερα από μένα, έχει χαθεί.

Όταν στις προηγούμενες εκλογές παρακολουθούσα τις κινήσεις σου ήμουν σίγουρος ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Έλεγα, «να ένας άνθρωπος με αξίες που δεν πρόκειται να μας προδώσει και αποτελεί σημείο αναφοράς στη σημερινή ανηθικότητα και απλοϊκότητα της καθημερινότητας και της αποδόμησης της πολιτικής ζωής». Νομίζω ότι οι περισσότεροι που έδωσαν τη ψήφο τους στη ΔΗΜΑΡ σκέφθηκαν κάτι ανάλογο.

Ελπίζω να καταλαβαίνεις ότι δεν σου μιλώ με όρους πολιτικούς. Δεν είμαι πολιτικός. Σου γράφω με όρους ηθικούς, με όρους ανθρώπινης αξιοπρέπειας και όρους συνειδησιακών αξιωμάτων. 

Καταλαβαίνω, στο  βαθμό που μπορώ βέβαια, τα διλλήματα που αντιμετωπίζεις το τελευταίο διάστημα. Είναι εξαιρετικά δύσκολα. Τα ίδια διλλήματα αντιμετωπίζουν όλα τα στελέχη της ΔΗΜΑΡ. Ίσως να συνοψίζονται σε κάτι τις του τύπου: «ακολουθώ τις βασικές μου αξίες ή ακολουθώ το πολιτικά ορθό των περιστάσεων»; Ξέρω, ξέρω πόσο δύσκολο είναι να κοιτάξεις τον εαυτό σου στον καθρέπτη και να πάρεις τη σωστή απόφαση. Δεν ζηλεύω καθόλου τη θέση σου. Είμαι σίγουρος ότι το καταλαβαίνουν οι περισσότεροι πολίτες.

Το ερώτημα που διαμορφώνεται λοιπόν για όλους όσους βρίσκεσθε σε θέσεις σημαντικών αποφάσεων είναι: 

«θα πάρω μια απόφαση με πολιτικά ή μια απόφαση με ηθικά κριτήρια»; Τόσο απλό είναι. 

Πριν απαντήσεις το ερώτημα πάρε πέντε λεπτά της ώρας και θυμήσου λίγο το παρελθόν μας. Το παρελθόν όλων μας. Το παρελθόν που σε έκανε πολιτικό άντρα και σε έφερε μέχρι σήμερα στη θέση αυτή. Ημέρες του 36, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος πόλεμος, μεταπολεμική αστάθεια, κοινωνικά κινήματα, δικτατορία, ξανά αντίσταση… και πάει λέγοντας. 

Βέβαια, κανείς μας δεν ξέρει αν η ιστορία είχε πάρει αντίθετο ή διαφορετικό δρόμο που θα μας είχε οδηγήσει! Κανείς. Υπάρχει όμως μια κοινή συνισταμένη, μια αόρατη γραμμή, μια εγκάρσια δύναμη που ενώνει όλα αυτά τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα: 

είναι η δύναμη, όχι του πολιτικά ορθού, αλλά η δύναμη του ηθικά ορθού. 

Αφουγκράσου φίλε μου για λίγο τα γεγονότα. Σκέψου για λίγο το τι έγινε, όταν η δύναμη του ηθικά ορθού λειτούργησε και αντέδρασε δυναμικά. Θυμήσου λίγο το ανθρώπινο μεγαλείο όταν το ηθικά ορθό υπερίσχυσε του «…θα πρέπει να…». Είναι η διαφορά στη φιλοσοφία του Δικαίου μεταξύ των εννοιών «…θα πρέπει να…» και «…οφείλω να…».

Σε θυμάμαι μπροστά από τον Ειρηνοδίκη Χαλανδρίου τον Οκτώβριο του 1975, όταν υπερασπιζόσουν το δικαίωμά μου να γράφω συνθήματα στους τοίχους ενάντια στο φασισμό να λες: «Κύριε Πρόεδρε, είναι θέμα ηθικής τάξης και χρέους».

Με εκτίμηση

Αντώνης Λιοναράκης

Αν. Καθηγητής, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Αγαπητέ Φώτη, εδώ και πολλές δεκαετίες έχω πάντα μαζί μου τη διάλεξη του Ευάγγελου Παπανούτσου στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών με τίτλο «Σύγκρουση καθηκόντων» που έδωσε στις 25 Ιανουαρίου 1962. Λέει συγκεκριμένα στη σελίδα 10:

«Όταν αναγνωρίζεις ότι μια πράξη είναι ηθικά απαράδεκτη, έχεις την υποχρέωση όχι απλώς να εκθέσεις και θεωρητικά να θεμελιώσεις τη γνώμη σου (αυτό μπορεί να το κάνει ο φιλόσοφος ή ο δάσκαλος του Δικαίου, όχι ο ‘κυβερνήτης’, ο ‘δικαστής’, ο ‘στρατηγός’), αλλά να ενεργήσεις με όλες σου τις δυνάμεις (ακόμα και θυσία αξιωμάτων, συμφερόντων, της ίδιας της ζωής σου) να μην αποφασιστεί και να μην εκτελεστεί. Η συνείδηση του ανθρώπου είναι μία. Δεν χωρίζεται σε σφαίρες στεγανές. Δύο ‘νόμοι’ αντίθετοι μεταξύ τους δεν είναι ούτε νοητό ούτε επιτρεπτό να συγκυβερνούν μέσα της».