Οι ορμόνες που «ελέγχουν» τις γυναίκες

Επιμέλεια: Γιάννης Δεβετζόγλου, gdevetzoglou@dolnet.gr

«Νεύρα», σπυράκια, δυσμηνόρροια, καρδιαγγειακά προβλήματα, γονιμότητα, κιλά που δεν φεύγουν με τίποτα, σεξουαλική ικανοποίηση, συχνή ενούρηση, οστεοπόρωση και άλλα πολλά που επιδρούν στη σωματική και ψυχική υγεία οφείλονται στις «γυναικείες» ορμόνες.

Η ορμονική ισορροπία, ειδικά για τις γυναίκες, είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη…

Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες του σώματος που λειτουργούν ως «αγγελιοφόροι» και η δουλειά τους είναι να μεταφέρουν πληροφορίες ή και οδηγίες μεταξύ των κυττάρων προκειμένου να πραγματοποιούνται σωστά πολλές από τις λειτουργίες του οργανισμού.

Περίπου 30 ορμόνες κυκλοφορούν ασταμάτητα στο αίμα και ρυθμίζουν σημαντικότατες λειτουργίες. Οι κυριότερες από αυτές είναι:


 Ορμόνες


Θέση παραγωγής


Στόχος


Λειτουργία

Θυρεοτροπίνη      (TSH)


Yπόφυση


Θυρεοειδής αδένας


Ρυθμίζει την έκκριση των ορμονών του θυρεοειδούς που ελέγχουν την κατανάλωση οξυγόνου στον οργανισμό καθώς και το μεταβολισμό (μεταβολικό ρυθμό)

Αδρενοκορτικοτροπίνη (ACTH)


Yπόφυση


Φλοιός επινεφριδίων


Ρυθμίζει τη λειτουργία των επινεφριδίων που και αυτά με τη σειρά τους παράγουν ορμόνες (αδρεναλίνη, νοραδρεναλίνη) που επηρεάζουν την καρδιά, το αναπνευστικό και κυκλοφοριακό σύστημα καθώς και το στρες

Ωοθυλακιοτροπίνη  (FSH)


Yπόφυση


Ωοθήκες, όρχεις


Στις γυναίκες ρυθμίζει τον αναπαραγωγικό κύκλο (σε συνδυασμό με την LH) και την έκκριση θηλυκών γεννητικών ορμονών (οιστρογόνα, προγεστερόνη). Στους άντρες οι δύο ορμόνες (FSH και LH) ρυθμίζουν την παραγωγή τεστοστερόνης

Ωχρινοτρόπος   (LH)


Yπόφυση


Ωοθήκες, όρχεις


Λειτουργεί σε συνδυασμό με την FSH

Αυξητική ορμόνη  (GH)


Yπόφυση


Πολλά μέρη


Ρυθμίζει την ανάπτυξη του σώματος όταν βρισκόμαστε στην παιδική ηλικία

Προλακτίνη (γυναικεία)


Yπόφυση


Στήθος


Προκαλεί την παραγωγή γάλακτος από τα στήθη

Αντιδιουρητική (ADH) ορμόνη(Βαζοπρεσίνη)


Υποθάλαμος – Νευροϋπόφυση


Νεφρά


Ρυθμίζει το ισοζύγιο υγρών του σώματος (πόσο νερό πρέπει να πιούμε για να μην φύγουν τα θρεπτικά συστατικά του αίματος και πόσο πρέπει να ουρήσουμε)

Ωκυτοκίνη (γυναικεία)


Υποθάλαμος – Νευροϋπόφυση και αλλού


Γεννητικά όργανα γυναίκας


Λειτουργεί ως σημαντικός ρυθμιστής της παραγωγής γάλακτος καθώς και την εξέλιξη της φυσιολογική γέννας

Ενδοκρινικό σύστημα

Όλες οι ορμόνες μετακινούνται δια μέσω του αίματος με τη βοήθεια του ενδοκρινικού συστήματος. Αυτό αποτελείται από αδένες που βρίσκονται σε διάφορα σημεία του σώματος. Οι σημαντικότεροι αδένες και η λειτουργία τους είναι:

Η  υπόφυση

Είναι ο «κύριος αδένας» παραγωγής ορμονών και ονομάζεται «κύριος» επειδή ελέγχει αρκετούς από τους άλλους αδένες. Βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου και ακριβώς πίσω από τη γέφυρα της μύτης (δόξα πατρί).

Ο υποθάλαμος

Βρίσκεται στον εγκέφαλο και ενεργεί ως κέντρο συλλογής πληροφοριών για την εσωτερική κατάσταση του σώματος και τις χρησιμοποιεί για να ρυθμίσει την έκκριση των ορμονών που παράγονται από την υπόφυση.

Θυρεοειδής και Παραθυρεοειδείς

Ο θυρεοειδής αδένας είναι στο λαιμό. Ενσωματωμένοι στην οπίσθια επιφάνεια αυτού του αδένα είναι τέσσερις παραθυρεοειδείς αδένες. Ο θυρεοειδής ελέγχει  πολλές λειτουργίες, όπως:

·Τους παλμούς της καρδιάς

·Τη θερμοκρασία

·Το μεταβολισμό

Οι παραθυρεοειδείς αδένες διαδραματίζουν ρόλο στο μεταβολισμό ασβεστίου στο σώμα.

Επινεφρίδια

Τα επινεφρίδια είναι τοποθετημένα ακριβώς επάνω από τα νεφρά. Παράγουν ορμόνες ουσιαστικές για τη ζωή και μας βοηθούν στην αντιμετώπιση του άγχους.

Επίφυση

Βρίσκεται στον εγκέφαλο. Παράγει την ορμόνη μελατονίνη που είναι υπεύθυνη για το βιολογικό μας ρολόι.

Υπάρχουν όμως και άλλα όργανα στο σώμα που περιέχουν επίσης ενδοκρινή ιστό και είναι υπό τον άμεσο έλεγχο της υπόφυσης, αν και δεν είναι ενδοκρινείς αδένες αποκλειστικά. Αυτά είναι:

Τα νεφρά

Αυτοί οι αδένες ρυθμίζουν πολλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και διάφορα στοιχεία του αίματος. Στην ουσία «καθαρίζουν» το αίμα.

Οι ωοθήκες

Βρίσκονται μία σε κάθε πλευρά της μήτρας. Εκτός των ωαρίων, απαραίτητων για την αναπαραγωγή, παράγουν οιστρογόνα και προγεστερόνη, ορμόνες απαραίτητες για την εμμηνόρροια και άλλα θηλυκά σεξουαλικά χαρακτηριστικά.

Οι όρχεις

Παράγουν ορμόνες απαραίτητες για την παραγωγή σπέρματος και τα άλλα ανδρικά σεξουαλικά χαρακτηριστικά.

Το Πάγκρεας

Με την έκκριση της ινσουλίνης ρυθμίζει το σάκχαρο του αίματος που παρέχει στο σώμα ενέργεια.

Ακόμη και μία μικρή ενόχληση ή βλάβη σε αυτά τα όργανα είναι αρκετό για να προκαλέσει βλάβη σε σημαντικότατες λειτουργίες όπως:

·Μεταβολισμός

·Ανάπτυξη

·Παραγωγή σημαντικών συστατικών τουαίματος

·Στρες

·Ρύθμιση σημαντικών λειτουργιών

·Αναπαραγωγή

Ορμόνες γένους «θηλυκού»

Οι γυναικείες ορμόνες είναι πολύ πιο σύνθετες από αυτές του άνδρα. Επιπλέον οι δράσεις τους είναι πολλές και σε ευαίσθητα πεδία, αφού ρυθμίζουν τον έμμηνο κύκλο, είναι υπεύθυνες για το «θαύμα» της ζωής, αλλά δημιουργούν και πολλά προβλήματα στην ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα των γυναικών. οι ορμόνες που επηρεάζουν περισσότερο τη γυναίκα είναι:

·FSH (Ωοθυλακιοτρόπος)

·LH(Ωχρινοτρόπος)

·Οιστραδιόλη (οιστρογόνα)

·Προγεστερόνη

·Προγεστερόνη

·Τεστοστερόνη

Πως θα καταλάβω εάν έχω ορμονικό πρόβλημα;

Όταν μία γυναίκα έχει φυσιολογικό κύκλο θεωρείται ότι κατά 95% δεν αντιμετωπίζει και κανένα ορμονικό πρόβλημα. Μένει βέβαια ένα 5% που είναι σημαντικό και μπορεί να προκαλέσει σημαντικά καθημερινά συμπτώματα. Στην περίπτωση που το πρόβλημα δεν οφείλεται σε ορμόνες, μπορεί να είναι κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας. Τι θα μπορούσε όμως να μας προκαλέσει η κάθε ορμόνη και ποια είναι η βασική «δουλειά» της;

FSH

Παραγωγή ωαρίων

Δύο μέρες πριν την εμφάνιση περιόδου συμβαίνει ένα ορμονικό φαινόμενο κατά το οποίο αυξάνει η παραγωγή της FSH. Η FSH προκαλεί την ανάπτυξη ωοθυλακίων (και ως εκ τούτου ωαρίων) και την παραγωγή οιστρογόνων στις ωοθήκες.

Συμπτώματα

·Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα

Οιστραδιόλη / LH

Ωορρηξία

Όταν ξεκινά η περίοδος αυξάνουν και τα οιστρογόνα δηλαδή ηοιστραδιόλη. Η αύξηση της είναι συνεχόμενη μέχρι τη μέση του κύκλου όπου η εν λόγω ορμόνη φτάνει στο ζενίθ της. Το φαινόμενο αυτό είναι το πιο σημαντικό κατά τη διάρκεια του κύκλου διότι είναι προαπαιτούμενο για να γίνει η ωορρηξία. Δεν θα μπορούσε όμως να γίνει ωορρηξία εάν μία ημέρα πριν δεν φθάσει στο ζενίθ της η LH η οποία μπορεί να βοηθά την οιστραδιόλη αλλά είναι εξίσου απαραίτητη.

Συμπτώματα

·Πόνος στο επίπεδο των ωοθηκών (είναι πολύ έντονος κάποιες φορές)

·Αυξημένες κολπικές εκκρίσεις

·Αυξημένη λίμπιντο / Έντονη σεξουαλική διάθεση

·Σταγόνες αίματος στη μέση του κύκλου

·Υψηλά επίπεδα ενέργειας

·Αίσθημα πρηξίματος στα εξωτερικά γεννητικά όργανα

Προγεστερόνη

Μετά την ωορρηξία η γυναίκα εισέρχεται στη δεύτερη φάση του κύκλου όπου τα οιστρογόνα μειώνονται και κυριαρχεί η προγεστερόνη. Αυτή φτάνει στην υψηλότερή της τιμή τη 21 μέρα του κύκλου (σε τέλειο κύκλο 28 ημερών). Η προγεστερόνη προετοιμάζει το ενδομήτριο σε περίπτωση εγκυμοσύνης, ενώ «σταματά» και την παραγωγή των FSHκαι LH.

Συμπτώματα

·Αύξηση Βασικής Θερμοκρασίας Σώματος

·Πρήξιμο κοιλιάς

·Αίσθημα βάρους

·Κατακράτηση υγρών / Αύξηση βάρους

·Κόπωση

·Υπνηλία

·Ανησυχία

Οιστρογόνα

Μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων συναντάμε κυρίως σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, από την περίοδο της προεμμηνόπαυσης και έπειτα, στο πλαίσιο του συνόλου των ορμονικών αλλαγών που συμβαίνουν στο σώμα. Εκτός όμως από αυτό άλλες αιτίες είναι:

Μειωμένα οιστρογόνα

·Σωματικό βάρος >15% λιγότερο του φυσιολογικού ΒΜΙ

·Έλλειψη βιταμίνης Α

·Υπερβολική άσκηση

·Υπερβολικό κάπνισμα

Συμπτώματα:

·Ακανόνιστες περίοδοι

·Κολπική ξηρότητα / πόνοι κατά την επαφή

·Εμμηνοπαυσιακά συμπτώματα

·Απώλεια μνήμης

Θεραπεία: Κυρίως μέσα από διατροφικές αλλαγές / πρόσληψης φυτοοιστρογόνων / ειδικής και προσεγμένης διατροφής

Αυξημένα οιστρογόνα

Από την άλλη πλεονάζουσα συγκέντρωση οιστρογόνων σε μία γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας αποτελεί συχνά παρατηρούμενο φαινόμενο στις μέρες μας. Αυτό δεν φαίνεται να σχετίζεται τόσο σε μία ακόμα ορμονική ανισορροπία όσο στην έκθεση των γυναικών σε αυτά που αποκαλούμε «περιβαλλοντικά οιστρογόνα» και βρίσκονται σε:

·Πλαστικές συσκευασίες

·Εντομοκτόνα

·Ορμόνες (που λαμβάνουμε με διατροφή από τρόφιμα

·Νερό

·Αέρα

Αυτά, σε συνδυασμό με την κακή διατροφή (επεξεργασμένοι υδατάνθρακες-κορεσμένα ζωικά λίπη- απουσία φυτικών ινών ) και το στρες,«μπερδεύουν» το σώμα όσον αφορά το μεταβολισμό των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, με αποτέλεσμα την πλεονάζουσα συγκέντρωση τους στο αίμα.

Συμπτώματα:

·Φούσκωμα

·Κατακράτηση υγρών

·Αύξηση Βάρους

·Βαριά περίοδος

·Αλλαγές στη διάθεση / άγχος

·Ημικρανίες

Αντιμετώπιση

Αλλαγή διατροφικών συνηθειών και κυρίως :

·Πρόσληψη φυτικών ινών για καλύτερη λειτουργία του εντέρου

·Καθημερινή κατανάλωση ενός «ζωντανού» οργανικού γιαουρτιού που να περιέχει τον μικροοργανισμό Lactobacillusacidophilus

·Λήψη βιταμίνης B6 έως 50mg ημερησίως

Τεστοστερόνη

Είναι μία αρρενοποιητική ορμόνη που βρίσκεται σε αμφότερα τα φύλλα. Η τεστοστερόνη ευθύνεται για τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανδρικού σώματος και είναι υπεύθυνη για τη λίμπιντο, τη μυϊκή αύξηση και την εναπόθεση ασβεστίου στα οστά σε άνδρες και γυναίκες.

Οι γυναίκες σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν υψηλότερα επίπεδα από τα φυσιολογικά με χαρακτηριστικό παράδειγμα το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Συχνότερη αιτία διαταραχής είναι το στρες.

Συμπτώματα

Μειωμένης τεστοστερόνης

·Μείωση λίμπιντο

·Απώλεια κινητικότητας (νωθρότητα)

Αυξημένης τεστοστερόνης

·Ακμή

·Αύξηση βάρους

·Αν-ωοθηλακοριξία

·υπερτρίχωση

Ανισορροπία προγεστερόνης, οιστρογόνων και τεστοστερόνης

Μπορεί η κάθε μία ορμόνη να δίνει κάποια συμπτώματα, αλλά ο συνδυασμός και μη ομαλή αλληλεπίδρασή τους μπορεί να προκαλέσει και να επηρεάσει την καθημερινότητα με:

·Μειωμένη λίμπιντο

·Ημικρανίες/πονοκέφαλους

·Εξάψεις

·Αύξηση βάρους

·Αιμορραγία

·Κατακράτηση υγρών

·Πρήξιμο στήθους / ευαισθησία

·Πρήξιμο της κοιλιάς

·Καλή διάθεση

·Κόπωση

·Ινωμάτωση

·Κυτταρίτιδα

·Ενδομητρίωση

·Διαταραχές περιόδου

·Επώδυνη περίοδο

·Ακανόνιστοι κύκλοι

·Κατάθλιψη

Αντιμετώπιση

Δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή παρά μονάχα αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες.

Εκτός βέβαια από τα καθημερινά προβλήματα στις γυναικείες ορμόνες οφείλονται και σημαντικά γυναικεία σύνδρομα και ασθένειες. Τα πιο σημαντικά που χρήζουν περισσότερης προσοχής είναι:

Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS)

Το εν λόγω σύνδρομο είναι μία από τις πιο συχνές διαταραχές. Υπολογίζεται το 5-10% γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας πάσχουν από το εν λόγω σύνδρομο και τουλάχιστον 30% έχουν τα συμπτώματα. Η πάθηση σχετίζεται:

·Με ορμονικές διαταραχές

·Αντίσταση στην ινσουλίνη.

Δεν εμφανίζουν όλες οι γυναίκες με το σύνδρομο τα χαρακτηριστικά του συμπτώματα που είναι:

·Παχυσαρκία (ιδιαίτερα στην περιοχή της κοιλιά)

·Δυσκολία απώλειας βάρους

·Κούραση, κατάθλιψη, συναισθηματική αστάθεια

·Αραιή ή και απούσα περίοδος

·Κοιλιακός πόνος και ευαισθησία στο στήθος

·Ζαλάδες και τάση για λιποθυμιά

·Αύξηση τριχοφυΐας (μουστάκι κ.λπ.)

·Απώλεια μαλλιών

·Ακμή

·Υπογονιμότητα και αποβολές

·Πάχυνση του δέρματος πανάδες και κηλίδες στον αυχένα

·Δερματικές ανωμαλίες – μυρμηγκιές

Ορισμένες έχουν λίγα μόνο από αυτά ή και καθόλου. Αυτές που δεν έχουν καθόλου συνήθως έχουν πολυκυστικές ωοθήκες (άλλο σύνδρομο πολυκυστικών, άλλο πολυκυστικές). Οι τελευταία περίπτωση αφορά τις πολυκυστικές ωοθήκες (PCO), και οι εν λόγω ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν το σύνδρομο και θα πρέπει να παρακολουθούνται ειδικά σε περιόδους στρες ή αύξησης βάρους οπότε και μπορούν να εγκατασταθούν τα συμπτώματα.

Παρόλο που έχουν περάσει 60 χρόνια από την αναγνώριση του συνδρόμου η αιτιολογία του ακόμη αναζητάτε παρόλο που οι θεραπευτικές επιλογές είναι πολλές.

Γνωστές αιτίες του συνδρόμου είναι:

·Γενετική προδιάθεση

·Στρες

·Ατμοσφαιρική Μόλυνση

·Διατροφή

Ορμόνες που επηρεάζουν ή προκαλούν σύνδρομο πολυκυστικών -άλλοι βιοχημικοί δείκτες

·Υψηλά επίπεδα της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH)

·Φυσιολογικά ή οριακά χαμηλά επίπεδα της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH)

·Υψηλά επίπεδα τεστοστερόνης

·Χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης (στην ωχρινική φάση του κύκλου)

·Υψηλά επίπεδα οιστρογόνων

·Υψηλά επίπεδα ινσουλίνης και γλυκόζης

·Ανώμαλο λιπιδαιμικό προφίλ

Oστεοπόρωση

Η οστεοπόρωση καλείται και «σιωπηλή ασθένεια» γιατί δεν μπορείς να δεις ούτε να νιώσεις τα οστά να χάνουν την πυκνότητά τους. Η πάθηση αυτή χαρακτηρίζεται από εκφυλιστική απώλεια οστικής μάζας που οδηγεί σε πόνους στο στήθος και κατάγματα. Παρόλο που η εκφύλιση των οστών ξεκινάει αργά, συνήθως γύρω στην ηλικία των 35 μπορεί να επιταχυνθεί με αυξημένους ρυθμούς στις μετεμηνοπαυσικές γυναίκες.

Συχνά αρχικά συμπτώματα είναι:

·Ευαισθησία που δεν εντοπίζεται σε μία συγκεκριμένη περιοχή του σώματος

·Χρόνιος πόνος στην πλάτη με αίσθηση μυϊκού σπασμού στη μία ή και τις δύο πλευρές της σπονδυλικής στήλης

Αυτοί οι πόνοι επιδεινώνονται με την ορθοστασία και την καθιστή θέση και ανακουφίζονται με την κατάκλιση.

Καρκίνος μαστού

Τα οιστρογόνα μεταβολίζονται σε διάφορά υποπροϊόντα. Μερικά δρουν προστατευτικά για τον οργανισμό και μερικά είναι καρκινογόνα.

Για παράδειγμα ένα από αυτά (το «2-OHE 1») σταματάει την ανάπτυξη των όγκων, ενώ ένα άλλο είναι («16 –a ΟΗΕ 1») δρα υπέρ του καρκίνου. Η διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ των μεταβολιτών αυτών ανιχνεύεται με ένα τεστ και οφείλεται κυρίως σε διαταραχή των οιστρογόνων.

Φυσικοί τρόποι για σωστό ισοζύγιο ορμονών

Ο καλύτερος για ένα σωστό ορμονικό ισοζύγιο είναι η προσεγμένη διατροφή. Εμείς σας προτείνουμε μερικές διατροφικές αλλαγές που σίγουρα θα σας βοηθήσουν να προλάβετε ή να διορθώσετε μία ορμονική ανισορροπία.

Διατροφή αποτοξίνωσης

Ένας τρόπος για να βοηθήσετε τον οργανισμό σας είναι να ειδική δίαιτα αποτοξίνωσης. Με αυτόν τον τρόπο βοηθάτε τη σωστή λειτουργία του ήπατος και της λειτουργίες της χώνεψης. Ίσως στερηθείτε αρκετά από τα αγαπημένα σας τρόφιμα, αλλά είναι απαραίτητη για τη σωστή ορμονική λειτουργία.

Η έννοια της αποτοξίνωσης συνίσταται στην αποφυγή κατά βάση έτοιμων προπαρασκευασμένων τροφών καθώς και προϊόντων με βάση το κρέας όπως:

·Ζαμπόν

·Μπέικον

·Χοιρινό

·Κοτόπουλο.

Παράλληλα αποφεύγουμε τροφές πλούσιες σε κορεσμένο λίπος (το λίπος από τα γαλακτοκομικά, πέτσα από κοτόπουλο κα) καθώς και trans-λιπαρών (τηγανιτά, κρουασάν, τσιπς κα) βοηθώντας έτσι τον οργανισμό μας να λειτουργήσει καλύτερα.

Προτιμήστε :

Προβιοτικά και πρεβιοτικά που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του εντέρου όπως:

·Γιαούρτι με μέλι

·Ωμά αμύγδαλα

·Πολλές φυτικέ ίνες

·Δημητριακά ολικής άλεσης

·Χορταρικά

·Όσπρια

Επίσης, φρούτα και λαχανικά των οποίων τααντιοξειδωτικά συστατικά τους μάχονται τις επικίνδυνες ελεύθερες ρίζες.

Διατροφικές αλλαγές

«Ξεχάστε» τα έτοιμα γεύματα, ειδικά αυτά που περιέχουν πολύ νάτριο και συντηρητικά

·Αντικαταστήστε το λευκό ψωμί με πολύπορο

·Αντικαταστήστε το βούτυρο με μαργαρίνη

·Προτιμήστε τους ωμούς ανάλατους ξηρούς καρπούς από τους καβουρντισμένους

Ένας άλλος τρόπος είναι να προσθέσετε καλά λιπαρά οξέα (ω3-ω6)στο διαιτολόγιό σας. Αυτά είναι:

·Ψάρια

·Καρύδια

·Σουσάμι

·Αμύγδαλα

·Ταχίνι

Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει ότι προϊόντα σόγιας τα οποία υποκαθιστούν το κόκκινο κρέας, είναι εξαιρετικά ευεργετικά για το ορμονικό ισοζύγιο.

Διατροφικά συμπληρώματα - βιταμίνες

Σε περίπτωση που χρησιμοποιείτε βιταμίνες φαρμακείου ή συμπληρώματα διατροφής, μην ξεχνάτε να ακολουθείτε προσεκτικά τις οδηγίες χρήσης ή για καλύτερα αποτελέσματα συμβουλευτείτε διατροφολόγο. Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β1, Β12 και ειδικά η Β6) καθώς και η Ε, είναι εξαιρετικές για τη γυναικεία υγεία και τα επιθυμητά επίπεδα ορμονών.

Για γερά οστά βεβαιωθείτε ότι λαμβάνετε σε επαρκείς ποσότητες:

·Ασβέστιο

·Μαγνήσιο

·Βιταμίνες D, K

Νερό

Ένα από τα απαραίτητα συστατικά είναι το νερό. Καταναλώστε 8-10 ποτήρια υγρών την ημέρα. Αυτό θα κρατήσει σωστά ενυδατωμένα τα κύτταρά σας.

Αποφύγετε!

·Μερικώς υδρογονωμένα λιπαρά (τα γνωστά trans λιπαρά)

·Αλάτι και γενικότερα συστατικά που περιέχουν στην ονομασία τους το νάτριο (όπως το μονογλουταμινικό μονονάτριο ή MSG που χρησιμοποιείται κυρίως στις ασιατικές κουζίνες)

·Την μεγάλη περιεκτικότητα σε κορεσμένο λίπος

·Προπαρασκευασμένα φαγητά που δεν αναγράφουν πλήρη σύσταση



πηγη