Το χωριο που σφυριζει...

Ενα ζουμ στο «χωριό που σφυρίζει»




Η σκηνοθέτις Κατ. Ζούλα μελέτησε την ιστορία της σφυριχτής γλώσσας, μίλησε με γλωσσολόγους, έζησε με τους κατοίκους του Αντιά και κατέγραψε στον φακό τη σπάνια αυτή πολιτιστική παράδοση


Φλερτ, έκφραση κεφιού, συνθηματική ειδοποίηση. Κι όμως. Ενα σφύριγμα μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από όλα αυτά. Μπορεί να είναι ακόμα και μία συγκεκριμένη λέξη.


Η Κατερίνα Ζούλα δημιούργησε το ντοκιμαντέρ «Το χωριό που σφυρίζει» για τον Αντιά.

Στο χωριό Αντιά στη νότιο Εύβοια μια ολόκληρη γλώσσα που στηρίζεται στα σφυρίγματα τείνει στις μέρες μας να εξαφανιστεί. Λιγοστοί είναι πλέον οι ηλικιωμένοι κάτοικοι του ορεινού χωριού που μιλούν την αρχαία σφυριχτή γλώσσα. Περισσότεροι είναι ωστόσο είναι όσοι εξακολουθούν να την καταλαβαίνουν. Κάποιοι, μάλιστα, δείχνουν ενδιαφέρον για την καταγραφή και τη μελέτη αυτής της υπερχιλιόχρονης παράδοσης...

Μια κάτοικος μιλά με σφυρίγματα

Το περασμένο καλοκαίρι τα σφυρίγματα του Αντιά αποφάσισε να καταγράψει σε ντοκιμαντέρ η σκηνοθέτιδα Κατερίνα Ζούλα. Στο πλαίσιο του αφιερώματος, που αποτελούσε τη διπλωματική εργασία της για το μεταπτυχιακό που παρακολουθούσε στην Αγγλία, μελέτησε την ιστορία της σφυριχτής γλώσσας και συνεργάστηκε με ερευνητές γλωσσολόγους του εξωτερικού, ενώ έζησε με τους κατοίκους του μικρού χωριού για ενάμιση μήνα.

«Το Αντιά είναι ορεινό χωριό. Η γλώσσα αυτή γεννήθηκε πριν από 2.000 χρόνια από την ανάγκη να επικοινωνούν μεταξύ τους οι κάτοικοι από μακριά, χωρίς να περπατούν μεγάλες αποστάσεις. Φαντάζομαι ότι αρχικά η δομή της ήταν πολύ πιο απλή, ότι υπήρχαν μόνο λίγες λέξεις και ότι σταδιακά εξελίχθηκε ώστε να γίνει κανονική γλώσσα με αλφάβητο», λέει η Κατερίνα Ζούλα. Οπως εξηγεί η ίδια, κάθε σφύριγμα αντιστοιχεί σε ένα γράμμα της αλφαβήτου και η σύνθεσή τους οδηγεί στη δημιουργία των σφυριχτών λέξεων.

«Οι περισσότεροι που σφυρίζουν πια είναι γέροι, αλλά σχεδόν όλοι καταλαβαίνουν. Η γλώσσα δεν χρησιμοποιείται σήμερα τόσο πολύ γιατί έχουν εκλείψει οι λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκε. Οσοι τη μιλούν το κάνουν περισσότερο για τη διατήρηση της πολιτιστικής παράδοσης. Οι περισσότεροι νέοι δεν μπορούν να κατανοήσουν μια ολόκληρη πρόταση. Καταλαβαίνουν όμως το όνομά τους», λέει η κα Ζούλα και συμπληρώνει: «Οταν σφυρίζουν και σου εξηγούν σιγά σιγά αρχίζεις να καταλαβαίνεις. Κι εγώ καταλάβαινα για παράδειγμα το όνομά μου. Αν ακούσεις πολλές φορές την ίδια λέξη, σιγά σιγά αντιλαμβάνεσαι τη διαφορά στους ήχους. Βοηθάει και ο τονισμός. Στο γύρισμα της ταινίας συμμετείχαν δυο γλωσσολόγοι που ζητούσαν για παράδειγμα από τους κατοίκους να σφυρίζουν παρεμφερείς λέξεις όπως το «πότε» και το «ποτέ». Η διαφορά ήταν εμφανής».

Πώς έγινε το ντοκιμαντέρ
Σκοπός η διάσωση της πολιτιστικής ιστορίας του Αντιά

Η Κατερίνα Ζούλα είχε πληροφορηθεί για τη γλώσσα του Αντιά από παλαιότερα δημοσιογραφικά αφιερώματα και η υπόθεση της είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον. Ετσι, όταν ήρθε ή ώρα να αποφασίσει το θέμα της διπλωματικής της, δημιούργησε την ταινία «Το χωριό που σφυρίζει», η οποία προβλήθηκε για πρώτη φορά και βραβεύθηκε τον περασμένο μήνα στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Στόχος της νέας σκηνοθέτιδας είναι μέσω της διάδοσης της δουλειάς της να συμβάλει στη διάσωση της σπάνιας πολιτιστικής ιστορίας του Αντιά. Οπως λέει, το επόμενο βήμα της είναι να χτυπήσει την πόρτα του υπουργείου Πολιτισμού ελπίζοντας ότι θα υπάρξει ανάλογο ενδιαφέρον.

«Αν φύγει αυτή η γενιά των γερόντων θα χαθεί η γλώσσα. Θα πρέπει να γίνει μεγάλη προσπάθεια για την επιβίωσή της. Το χωριό βρίσκεται πολύ κοντά στην Κάρυστο, αλλά παραμένει απόμακρο από τον «πολιτισμό». Ολοι κι όλοι οι μόνιμοι κάτοικοι είναι γύρω στους 50. Οι νέοι δεν μένουν πια εκεί και, μολονότι πολλοί είναι εκείνοι που ενδιαφέρονται για τη σφυριχτή γλώσσα, δεν μπορεί να τη μάθει κανείς αν δεν βρίσκεται σε καθημερινή επαφή με εκείνους που τη μιλούν. Δεν μπορεί να γίνει τίποτα αν δεν υπάρξει μια οργανωμένη προσπάθεια. Το Αντιά δεν είναι το μοναδικό μέρος του κόσμου που έχει αναπτύξει σφυριχτή γλώσσα. Υπάρχουν αντίστοιχες στην Ισπανία, στην Τουρκία, στη Γαλλία σε μέρη με παρόμοιο περιβάλλον με αυτό του Αντιά. Στο νησί Λαγκομέρα της Ισπανίας είχε απομείνει μόνο ένας γέρος που μιλούσε σφυριχτά κι η γλώσσα επρόκειτο να εξαφανιστεί. Κάποιοι όμως έδειξαν ενδιαφέρον και τώρα διδάσκεται στα σχολεία ως μέρος της τοπικής παράδοσης. Είναι αρκετό να τη γνωρίζει ένας μόνο, αλλά χρειάζεται υποστήριξη για να μεταδοθεί».

Στο ντοκιμαντέρ της η Κατερίνα Ζούλα παρουσιάζει την καθημερινότητα εκείνων των λιγοστών κατοίκων του Αντιά που έμαθαν να εκφράζουν κάθε λέξη με ένα σφύριγμα. Προσφέρει ωστόσο κι ένα ιδιαίτερα σημαντικό πολιτιστικό έργο: καταγράφει ένα ευρύ φάσμα του σφυριχτού τους λεξιλογίου παρέχοντας πλούσιο υλικό στην επιστημονική έρευνα που διεξάγεται εκτός συνόρων. «Οι γλωσσολόγοι με τους οποίους συνεργαστήκαμε θα προβάλουν το ηχογραφημένο υλικό στους ντόπιους ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα για να διαπιστώσουν αν οι ίδιοι αναγνωρίζουν τις λέξεις. Η φθορά της γλώσσας είναι γεγονός. Αν παρακολουθήσει κανείς αντίστοιχο ντοκιμαντέρ του ‘80 που είχε σκηνοθετήσει ο Σταύρος Ιωάννου, βλέπει τη διαφορά με το σήμερα...».