Οι Εννέα Άρχοντες και η δομή του Αθηναϊκού δικαστικού συστήματος - Αριστοτέλης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

55.1–55.5 . 63.1–63.5

Τρόπος ανάδειξης και δοκιμασία των Εννέα αρχόντων

Στο δεύτερο μέρος της πραγματείας του στο έργο του Αθηναίων Πολιτεία, ο Αριστοτέλης περιγράφει τους διοικητικούς θεσμούς και τον τρόπο λειτουργίας του σύγχρονού του αθηναϊκού πολιτεύματος. Μετά το σύντομο προοίμιον , ο φιλόσοφος πραγματεύεται τα καθήκοντα και τις .........αρμοδιότητες των κληρωτών και αιρετών αξιωματούχων και των υπαλλήλων της διοίκησης. Φτάνει έτσι στους Εννέα άρχοντες.

[55.1] Αυτά, λοιπόν, είναι τα αξιώματα στα οποία ο διορισμός γίνεται με κλήρο και οι αρμοδιότητές τους είναι αυτές που αναφέρθηκαν. Για τους λεγόμενους εννέα άρχοντες έχει κιόλας λεχθεί πώς διορίζονταν παλαιότερα. Τώρα διορίζουν με κλήρο έξη θεσμοθέτες και έναν γραμματέα τους, καθώς και τον άρχοντα, τον βασιλέα και τον Πολέμαρχο, τον καθένα από μία φυλή με την σειρά. [55.2] Οι άρχοντες αυτοί, εκτός από τον γραμματέα, εξετάζονται πρώτα από την βουλή των πεντακοσίων. Ο γραμματέας εξετάζεται από το δικαστήριο όπως όλοι οι άλλοι αξιωματούχοι γιατί όλοι όσοι διορίζονται σε αξίωμα είτε με κλήρο είτε με εκλογή εξετάζονται από δικαστήριο προτού αναλάβουν υπηρεσία. Οι εννέα άρχοντες εξετάζονται πρώτα από την βουλή και ύστερα από το δικαστήριο. Παλαιότερα δεν αναλάμβανε εξουσία όποιος αποδοκιμαζόταν από την βουλή αλλά τώρα μπορεί να γίνει έφεση στο δικαστήριο που έχει και τελεσίδικη αρμοδιότητα. [55.3] Όταν γίνεται η εξέταση ρωτούν: «Ποιος είναι ο πατέρας σου και σε ποιον δήμο ανήκει, και ποιος είναι ο πατέρας του πατέρα σου, ποια η μητέρα σου και ποιος ο πατέρας της μητέρας σου και από ποιους δήμους;» Μετά τον ρωτούν αν συμμετέχει στην λατρεία του πατρώου Απόλλωνα και του ερκείου Διός και πού βρίσκονται τα ιερά τους. Ύστερα αν έχει οικογενειακούς τάφους και πού βρίσκονται, έπειτα αν φροντίζει τους γονείς του και αν πληρώνει τους φόρους και αν είχε πάρει μέρος σε εκστρατείες. [55.4] Και αφού παρουσιάσει τους μάρτυρές του, ρωτούν: «Έχει κανείς κάποια κατηγορία εναντίον του;» Και αν υπάρχει κάποιος κατήγορος το δικαστήριο του δίνει τον λόγο και μετά ο κατηγορούμενος απολογείται. Ύστερα βγαίνει απόφαση, στην βουλή με ανάταση χεριών και στο δικαστήριο με ψήφο. Αν δεν παρουσιαστεί κατήγορος γίνεται αμέσως η ψηφοφορία. Άλλοτε μόνο ένας δικαστής έριχνε την ψήφο του (στην ψηφοδόχη) αλλά τώρα όλοι οι δικαστές πρέπει να ψηφίσουν για τους εννέα άρχοντες ώστε, αν κανένας πονηρός υποψήφιος δωροδοκήσει τους κατηγόρους του, να μπορούν οι δικαστές να τον απορρίψουν. [55.5] Αφού περάσουν την δοκιμασία αυτήν πηγαίνουν στον βράχο όπου είναι τοποθετημένα τα κομμάτια από τα θυσιασμένα ζώα, τον ίδιο βράχο όπου παίρνουν όρκο οι δικαστές όταν εκδίδουν την απόφαση τους καθώς και όσοι παίρνουν όρκο ότι δεν έχουν να καταθέσουν τίποτε. Ανεβαίνουν, λοιπόν, επάνω στον βράχο και δίνουν όρκο να ασκήσουν τα καθήκοντά τους με δικαιοσύνη και σύμφωνα με τους νόμους και να μη δεχθούν δώρα που θα είναι σχετικά με την άσκηση της εξουσίας τους, και αν το κάνουν να δώσουν ανάθημα έναν ανδριάντα από χρυσό. Αφού ορκιστούν εκεί πηγαίνουν στην ακρόπολη και ορκίζονται πάλι τον ίδιο όρκο. Και μετά από αυτά αναλαβαίνουν τα καθήκοντά τους.

[55.1] Αὗται μὲν οὖν αἱ ἀρχαὶ κληρωταί τε καὶ κύριαι τῶν εἰρημένων [πάντ]ων εἰσίν. οἱ δὲ καλούμενοι ἐννέα ἄρχοντες τὸ μὲν ἐξ ἀρχῆς ὃν τρόπον καθίσταντο [εἴρ]ηται[νῦν] δὲ κληροῦσιν θεσμοθέτας μὲν ἓξ καὶ γραμματέα τούτοις, ἔτι δ’ ἄρχοντα καὶ βασιλέα καὶ πολέμαρχον κατὰ μέρος ἐξ ἑκάστης φυλῆς. [55.2] δοκιμάζονται δ’ οὗτοι πρῶτον μὲν ἐν τῇ βουλῇ τοῖς φ’ πλὴν τοῦ γραμματέως, οὗτος δ’ ἐν δικαστηρίῳ μόνον ὥσπερ οἱ ἄλλοι ἄρχοντες (πάντες γὰρ καὶ οἱ κληρωτοὶ καὶ οἱ χειροτονητοὶ δοκιμασθέντες ἄρχουσιν), οἱ δ’ ἐννέα ἄρχοντες ἔν τε τῇ βουλῇ καὶ πάλιν ἐν δικαστηρίῳ. καὶ πρότερον μὲν οὐκ ἦρχεν ὅντιν’ ἀποδοκιμάσειεν ἡ βουλή, νῦν δ’ ἔφεσίς ἐστιν εἰς τὸ δικαστήριον, καὶ τοῦτο κύριόν ἐστι τῆς δοκιμασίας. [55.3] ἐπερωτῶσιν δ’, ὅταν δοκιμάζωσιν, πρῶτον μὲν «τίς σοι πατὴρ καὶ πόθεν τῶν δήμων, καὶ τίς πατρὸς πατήρ, καὶ τίς μήτηρ, καὶ τίς μητρὸς πατὴρ καὶ πόθεν τῶν δήμων;» μετὰ δὲ ταῦτα, εἰ ἔστιν αὐτῷ Ἀπόλλων πατρῷος καὶ Ζεὺς ἑρκεῖος, καὶ ποῦ ταῦτα τὰ ἱερά ἐστιν, εἶτα ἠρία εἰ ἔστιν καὶ ποῦ ταῦτα, ἔπειτα γονέας εἰ εὖ ποιεῖ, καὶ τὰ τέλη <εἰ> τελεῖ, καὶ τὰς στρατείας εἰ ἐστράτευται. ταῦτα δ’ ἀνερωτήσας, «κάλει», φησίν, «τούτων τοὺς μάρτυρας». [55.4] ἐπειδὰν δὲ παράσχηται τοὺς μάρτυρας, ἐπερωτᾷ «τούτου βούλεταί τις κατηγορεῖν;» κἂν μὲν ᾖ τις κατήγορος, δοὺς κατηγορίαν καὶ ἀπολογίαν οὕτω δίδωσιν ἐν μὲν τῇ βουλῇ τὴν ἐπιχειροτονίαν, ἐν δὲ τῷ δικαστηρίῳ τὴν ψῆφον· ἐὰν δὲ μηδεὶς βούληται κατηγορεῖν, εὐθὺς δίδωσι τὴν ψῆφον. καὶ πρότερον μὲν εἷς ἐνέβαλλε τὴν ψῆφον, νῦν δ’ ἀνάγκη πάντας ἔστὶ διαψηφίζεσθαι περὶ αὐτῶν, ἵνα, ἄν τις πονηρὸς ὢν ἀπαλλάξῃ τοὺς κατηγόρους, ἐπὶ τοῖς δικασταῖς γένηται τοῦτον ἀποδοκιμάσαι. [55.5] δοκιμασθέν<τες> δὲ τοῦτον τὸν τρόπον βαδίζουσι πρὸς τὸν λίθον ἐφ’ οὗ τὰ τόμι’ ἐστίν, ἐφ’ οὗ καὶ οἱ διαιτηταὶ ὀμόσαντες ἀποφαίνονται τὰς διαίτας καὶ οἱ μάρτυρες ἐξόμνυνται τὰς μαρτυρίας· ἀναβάντες δ’ ἐπὶ τοῦτον ὀμνύουσιν δικαίως ἄρξειν καὶ κατὰ τοὺς νόμους, καὶ δῶρα μὴ λήψεσθαι τῆς ἀρχῆς ἕνεκα, κἄν τι λάβωσι ἀνδριάντα ἀναθήσειν χρυσοῦν. ἐντεῦθεν δ’ ὀμόσαντες εἰς ἀκρόπολιν βαδίζουσιν καὶ πάλιν ἐκεῖ ταὐτὰ ὀμνύουσι, καὶ μετὰ ταῦτ’ εἰς τὴν ἀρχὴν εἰσέρχονται.

Η δομή και οργάνωση του αθηναϊκού δικαστικού συστήματος

Ο Αριστοτέλης αναφέρθηκε στις αρμοδιότητες των οργάνων διοίκησης της πολιτείας, για να περιγράψει τους θεσμούς και τον τρόπο λειτουργίας του σύγχρονού του αθηναϊκού πολιτεύματος. Στο σημείο αυτό περνά στην περιγραφή του δικαστικού συστήματος της πόλης.

[63.1] Οι εννέα άρχοντες κληρώνουν τους δικαστές κατά φυλές και ο γραμματέας των θεσμοθετών κληρώνει τους δικαστές από την δεκάτη φυλή. [63.2] Υπάρχουν δέκα είσοδοι στα δικαστήρια, μια για κάθε φυλή, είκοσι κληρωτήρια δύο για κάθε φυλή, εκατό κιβώτια, δέκα για κάθε φυλή, και άλλα κιβώτια όπου ρίχνουν τα πινάκια των δικαστών που έχουν κληρωθεί, και δύο στάμνες. Σε κάθε είσοδο τοποθετούν ραβδιά ίσα στον αριθμό με τους δικαστές που πρέπει να εκλεγούν και ρίχνουν στην μία στάμνα βελανίδια, όσα είναι τα ραβδιά. Επάνω στα βελανίδια αυτά γράφουν γράμματα, από το ενδέκατο γράμμα Λ και ύστερα, ισάριθμα με τα δικαστήρια που πρέπει να συμπληρωθούν. [63.3] Δικαστές επιτρέπεται να είναι όσοι έχουν συμπληρώσει τα τριάντα τους χρόνια και δεν είναι οφειλέτες του δημοσίου και δεν έχουν στερηθεί τα πολιτικά τους δικαιώματα. Εάν κάποιος που δεν έχει το δικαίωμα παρακαθήσει στο δικαστήριο, καταγγέλλεται και δικάζεται. Αν είναι ένοχος τότε οι δικαστές του επιβάλλουν όποια ποινή ή πρόστιμο κρίνουν ότι είναι δίκαιο. Αν καταδικαστεί σε χρηματική ποινή πρέπει να μείνει στην φυλακή έως ότου πληρώσει και το προηγούμενο χρέος και το πρόστιμο που του επέβαλε το δικαστήριο. [63.4] Ο κάθε δικαστής έχει ένα πινάκιο από ξύλο πυξού όπου είναι γραμμένο το όνομά του, το όνομα του πατέρα του, το όνομα του δήμου του κι ένα από τα δέκα πρώτα γράμματα του αλφαβήτου έως το Κ. Τούτο επειδή σε κάθε φυλή οι δικαστές είναι μοιρασμένοι σε δέκα τμήματα ισάριθμοι περίπου σε κάθε γράμμα. [63.5] Μόλις ο θεσμοθέτης κληρώσει τα γράμματα (από το Λ και πέρα) που αντιστοιχούν στα δικαστήρια, ο αρμόδιος υπηρέτης τα παίρνει και τα τοποθετεί στο κάθε δικαστήριο όπου έλαχε το γράμμα.

[63.1] Τὰ δὲ δικαστήρια κληροῦσιν οἱ θ’ ἄρχοντες κατὰ φυλάς, ὁ δὲ γραμματεὺς τῶν θεσμοθετῶν τῆς δεκάτης φυλῆς. [63.2] εἴσοδοι δέ εἰσιν εἰς τὰ δικαστήρια δέκα, μία τῇ φυλῇ ἑκάστῃ, καὶ κληρωτήρια εἴκοσι, δύο τῇ φυλῇ ἑκάστῃ, καὶ κιβώτια ἑκατόν, δέκα τῇ φυλῇ ἑκάστῃ, καὶ ἕτερα κιβώτι[α, εἰς ἃ ἐ]μβάλλεται τῶν λαχόντων δικαστῶν τὰ πινάκια, καὶ ὑδρίαι δύο. καὶ βακτηρίαι παρατίθενται κατὰ τὴν ε[ἴσοδον] ἑκάστην ὅσοιπερ οἱ δικασταί, καὶ βάλανοι εἰς τὴν ὑδρίαν ἐμβάλλονται ἴσαι ταῖς βακτηρίαις, ἐγγέγραπται δὲ ἐν ταῖς βαλάνοις τῶν στοιχείων ἀπὸ τοῦ ἑνδεκάτου, τοῦ λ’ [[τριακοστοῦ]], ὅσαπερ ἂν μέλλῃ τὰ δικαστήρια πληρωθήσεσθαι. [63.3] δικάζειν δ’ ἔξεστιν τοῖς ὑπὲρ λ’ ἔτη γεγονόσιν, ὅσοι αὐτῶν μὴ ὀφείλουσιν τῷ δημοσίῳ ἢ ἄτιμοί εἰσιν. ἐὰν δέ τις δικάζῃ οἷς μὴ ἔξεστιν, ἐνδείκνυται καὶ εἰς τὸ δικαστήριον εἰσάγεται· ἐὰν δ’ ἁλῷ προστιμῶσιν αὐτῷ οἱ δικασταὶ ὅ τι ἂν δοκῇ ἄξιος εἶναι παθεῖν ἢ ἀποτῖσαι. ἐὰν δὲ ἀργυρίου τιμηθῇ, δεῖ αὐτὸν δεδέσθαι, ἕως ἂν ἐκτείσῃ τό τε πρότερον ὄφλημα ἐφ’ ᾧ ἐνεδείχθη καὶ ὅ τι ἂν αὐτῷ προστιμήσῃ τὸ δικαστήριον. [63.4] ἔχει δ’ ἕκαστος δικαστὴς τὸ πινάκιον πύξινον, ἐπιγεγραμμένον τὸ ὄνομα τὸ ἑαυτοῦ πατρόθεν καὶ τοῦ δήμου καὶ γράμμα ἓν τῶν στοιχείων μέχρι τοῦ κ· νενέμηνται γὰρ κατὰ φυλὰς δέκα μέρη οἱ δικασταί, παραπλησίως ἴσοι ἐν ἑκάστῳ τῷ γράμματι. [63.5] ἐπειδὰν δὲ ὁ θεσμοθέτης ἐπικληρώσῃ τὰ γράμματα ἃ δεῖ προσπαρατίθεσθαι τοῖς δικαστηρίοις, ἐπέθηκε φέρων ὁ ὑπηρέτης ἐφ’ ἕκαστον τὸ δικαστήριον τὸ γράμμα τὸ λαχόν.

Μτφρ. Α.Σ. Βλάχος. 1980. Το Πολίτευμα των Αθηναίων. Αριστοτέλης: Ι. Αθηναίων Πολιτεία. ΙΙ.
"Γερο–Ολιγαρχικός". Παρουσίαση, μετάφραση. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας

http://www.ellinikoarxeio.com