Είναι γνωστό ότι κατά την περίοδο της αρχαιότητας, από τα πρώιμα κιόλας χρόνια, δύο ήταν τα αδιαμφισβήτητα σημαντικά και κυρίαρχα θρησκευτικά κέντρα:
Η Ολυμπία και οι Δελφοί.
Και τα δυο αυτά Ιερά, εκτός από τη μαντική, σχετίζονταν και με τους αγώνες. Το Ιερό της Ολυμπίας ξεχώριζε για την έμφαση που έδινε στους αγώνες, σε αντίθεση με εκείνο των Δελφών που καλλιεργούσε κυρίως τη μαντική τέχνη.
Από τις αρχές της πρώτης κιόλας χιλιετίας, σύμφωνα με την παράδοση, στην πόλη της Ηλείας κυβερνούσε ένας βασιλιάς ονόματι ...
Ίφιτος.
Αυτός ο Ίφιτος ήταν απόγονος του Όξυλου, που ήταν σύγχρονος του ξακουστού βασιλιά της Σπάρτης Λυκούργου. Εκείνη την περίοδο λέγεται ότι οι επιδημίες που σοβούσαν, κατέστρεφαν κάθε καρπό της γης και αποδεκάτιζαν ταυτόχρονα και τα κοπάδια σπέρνοντας τη συμφορά. Και σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι καταστροφές που προερχόταν από τις φυσικές δυνάμεις, οι Έλληνες φρόντισαν με τις προσφιλείς τους εμφύλιες συγκρούσεις να αλληλοσπαράσσονται και με πολέμους.
Σε αυτήν τη δύσκολη συγκυρία, ο βασιλιάς Ίφιτος ήταν που σκέφτηκε, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Παυσανία, να συμβουλευτεί τον δελφικό θεό για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να απαλλαγεί η χώρα από όλες αυτές τις συμφορές που την κατέστρεφαν. Τότε, σύμφωνα πάντα με τον Παυσανία, λένε πως η Πυθία πρόσταξε στον Ίφιτο και τους Αργείους να αναβιώσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες ανανεώνοντάς τους.
Αυτός ο χρησμός της Πυθίας αποτελεί και την πρώτη ιστορική μαρτυρία για τον καταλυτικό ρόλο που παίζουν οι αθλητικοί αγώνες στην επίτευξη ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων.
Αυτή η συγκλονιστική επινόηση της ευγενούς αγωνιστικής άμιλλας μεταξύ των ανθρώπων, κατά την οποία προτείνεται για πρώτη φορά μια ειρηνική συμφωνία ανταγωνισμού που ενεργεί προφανώς κατευναστικά στη συγκρουσιακή ανθρώπινη φύση, είναι πρωτοφανής όσο και μεγαλοφυής σε μια τόσο πρώιμη εποχή για την ανθρωπότητα. Έτσι, είναι απολύτως φυσικό να συνδεθεί η άσκηση του πνεύματος με αυτήν του σώματος και η πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου να συνοδεύεται από τη σωματική άσκηση και ρώμη.
Με αυτόν τον ιστορικό χρησμό, το Ιερό των Δελφών αναγνωρίζει απερίφραστα στο αντίστοιχο Ιερό της Ολυμπίας την πανελλήνια πρωτοκαθεδρία καθώς το ανακηρύσσει πρώτο θρησκευτικό κέντρο με κυρίαρχη στόχευση την καλλιέργεια του πνεύματος και της άθλησης. Έτσι, η Ηλίς, με κέντρο την Ολυμπία, θα αναδειχτεί για τα επόμενα χίλια διακόσια χρόνια ως το κατ’ εξοχήν αθλητικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου!
Αντίθετα, οι Δελφοί θα αναδειχτούν κι αυτοί με τη σειρά τους ως το αδιαμφισβήτητο κέντρο μαντικής του ελληνισμού, από όπου θα καθοδηγείται πνευματικά και πολιτικά η Ελλάδα σ’ ένα σημαντικό κομμάτι του δρόμου της προς την κατάκτηση της κορυφής της Ιστορίας…
Πύθια σε σχέση με τα Ολύμπια
Η νίκη του Απόλλωνα επί του δράκοντα Πύθωνα υπήρξε η αφορμή για την καθιέρωση των Πυθίων προς τιμήν του θεού. Εκεί, λοιπόν, στο δικό του Ιερό, γίνονταν οι αγώνες που ξεκίνησαν αρχικά ως μουσικοί. Περιλάμβαναν έναν διαγωνισμό κιθαρωδών και έναν ακόμα αυλητών. Σύμφωνα με την παράδοση, γινόταν η απαγγελία των άθλων του θεού συνοδεία λύρας. Το 582 π.Χ., μετά τον Πρώτο Ιερό Πόλεμο, όταν οι Δελφοί απελευθερώθηκαν από τον έλεγχο της πόλης Κίρρας, με τη βοήθεια των Αμφικτυόνων (δώδεκα πόλεις που γειτόνευαν με το Ιερό της Δήμητρας στις Θερμοπύλες), οι τελευταίοι αναδιοργάνωσαν τους αγώνες. Τότε, προστέθηκαν στο πρόγραμμα, σύμφωνα με το παράδειγμα της Ολυμπίας, οι γυμνικοί αγώνες (στάδιο, δίαυλος, δόλιχος, πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο, πένταθλο και αγώνας κηρύκων και σαλπιγκτών) και ιππικά αγωνίσματα (τέθριππο, συνωρίς και αντίστοιχα πωλικά). Αργότερα, στα Ελληνιστικά χρόνια, προστέθηκαν το εγκώμιο και η παντομίμα. Τα Πύθια επαναλαμβάνονταν κάθε τέσσερα χρόνια με έπαθλο ένα στεφάνι δάφνης.
Αντίστοιχοι αγώνες ήταν τα Νέμεα, τα Ίσθμια και τα Ασκληπιεία που διεξάγονταν στην Επίδαυρο. Ωστόσο, οι αθλητικοί αγώνες της Ολυμπίας που οργάνωνε το εκεί Ιερό, έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης που τους χάριζε την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία.
Κοινά Ιερά
Ανάμεσα στα Ιερά των Ελλήνων, υπήρχαν, καθώς φαίνεται, κοινοί τόποι που τα ένωναν με άρρηκτους δεσμούς, οι οποίοι λειτουργούσαν πέρα από την κατ’ εξοχήν ειδική αποστολή με την οποία ήταν επιφορτισμένο το καθένα. Έτσι, με τις ξεχωριστές αρμοδιότητες που είχαν αλλά και με τη σχολαστική φροντίδα να μη συμπίπτουν χρονικά οι αγώνες που οργάνωναν, απέφευγαν κάθε είδος ανταγωνισμού που θα μπορούσε να προκύψει. Γνωρίζουμε ότι όλα τα Ιερά καλλιεργούσαν επιμελώς το πνεύμα της άθλησης σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, όπως ήταν τα στάδια, οι παλαίστρες, τα ιπποδρόμια, τα γυμναστήρια και το θέατρο.
Εκτός από τους μεγάλους αγώνες που οργανώνονταν στα Πύθια κάθε τέσσερα χρόνια, από τον 5ο π.Χ. κιόλας αιώνα, οι Δελφοί έγιναν το κέντρο συνάθροισης όλων των πνευματικών προσωπικοτήτων της Ελλάδας. Σκοπός τους ήταν να επιδείξουν τα πνευματικά τους επιτεύγματα. Αργότερα, θα συστηματοποιηθεί όλη αυτή η παράδοση σε ειδικούς αγώνες για ποιητές και συγγραφείς.
Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στην Ολυμπία όπου διεξάγονταν μεταξύ άλλων και αγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών, φιλοσόφων, ποιητών και διαφόρων καλλιτεχνών που είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις δημιουργίες τους μπροστά σε ένα ιδιαιτέρα καλλιεργημένο κοινό. Εδώ πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι οι τελετές αυτές περιβάλλονταν από μια ιερότητα, πράγμα που αποδείκνυε τη μεγάλη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι στην ψυχοσωματική καλλιέργεια.
Έτσι, όλοι οι κανονισμοί οι οποίοι ήταν θεσμοθετημένοι για τους αγώνες, απολάμβαναν γενικής αποδοχής και σεβασμού από το πανελλήνιο κοινό. Γι’ αυτό τηρούνταν ευλαβικά οι γνωστές μας εκεχειρίες από την ημερομηνία έναρξης ενός αγώνα έως και τη λήξη του. Προφανώς, όπως μας είναι γνωστό και ιστορικά, υπήρχαν περιπτώσεις παραβιάσεων κατά τη μακροχρόνια περίοδο των διοργανώσεων, που μετρά πάνω από μια χιλιετία. Ωστόσο, αυτές σε ένα τόσο τεράστιο χρονικό διάστημα είναι απειροελάχιστες και διατρανώνουν τον κανόνα.
Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα, που όλα θεσμοθετούνται με το σκεπτικό να παραβιαστούν, τότε συμμορφώνονταν με τους κανόνες ακόμα και οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, όπως οι πόλεις - κράτη των Αθηνών, της Σπάρτης και η Μακεδονία του Φιλίππου. Ανάλογο σεβασμό επιδείκνυαν και τα μεμονωμένα άτομα απέναντι στους κανόνες και φρόντιζαν να μην εκτεθούν παραβιάζοντάς τους. Οι αγώνες αυτοί αποτελούσαν μέρος μιας ιερής τελετουργίας που είχε βαθιές τις ρίζες της σε παρελθούσες αντιλήψεις που σχετίζονταν με μια γενικότερη πολιτισμική θεώρηση του ανθρώπου και της κοινωνίας. Έτσι, παρατηρούμε ότι σε ολόκληρη την Ελλάδα ο σεβασμός προς τις ιερές γιορτές (ακόμα και των εχθρών γειτόνων) ήταν δεδομένος.
Βέβαια, και σε εκείνη την εποχή, την οποία αντιμετωπίζουμε αρκετές φορές με μια τάση εξιδανίκευσης, υπήρχαν κρούσματα εκφυλιστικά. Αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, αν αναλογιστεί κανείς τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης. Οπότε και σε αυτούς τους ιερούς αγώνες, ιδιαιτέρα μετά το τέλος του 5ου αιώνα, άρχισαν να παρουσιάζονται όλες εκείνες οι αδυναμίες που προκύπτουν από το μικρόβιο του «επαγγελματισμού». Ωστόσο, το ιδανικό της αρμονικής ανάπτυξης σώματος και πνεύματος, αυτού του αρχαιοελληνικού χρυσού κανόνα για τον άνθρωπο, κρατήθηκε για πολλούς αιώνες ζωντανό, ακόμα και μέσα από τα κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη αλλά και των μαθητών τους που συνέχισαν τις διδασκαλίες των σοφών δασκάλων τους. Για πολλούς αιώνες διατηρήθηκε στο ακέραιο το ιδανικό που ήθελε τους αθλητές να αγωνίζονται προς χάριν της «ψυχαγωγίας» τους, δηλαδή της παίδευσης της ψυχής και του σώματος. Ήταν η μακρά περίοδος που οι αγώνες δεν υπηρετούσαν κανέναν αυτοσκοπό, αλλά την ιδανική εκείνη συνθήκη που διαμόρφωνε ισόρροπα το πνεύμα και το σώμα!
Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης
Από τις αρχές της πρώτης κιόλας χιλιετίας, σύμφωνα με την παράδοση, στην πόλη της Ηλείας κυβερνούσε ένας βασιλιάς ονόματι ...
Ίφιτος.
Αυτός ο Ίφιτος ήταν απόγονος του Όξυλου, που ήταν σύγχρονος του ξακουστού βασιλιά της Σπάρτης Λυκούργου. Εκείνη την περίοδο λέγεται ότι οι επιδημίες που σοβούσαν, κατέστρεφαν κάθε καρπό της γης και αποδεκάτιζαν ταυτόχρονα και τα κοπάδια σπέρνοντας τη συμφορά. Και σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι καταστροφές που προερχόταν από τις φυσικές δυνάμεις, οι Έλληνες φρόντισαν με τις προσφιλείς τους εμφύλιες συγκρούσεις να αλληλοσπαράσσονται και με πολέμους.
Σε αυτήν τη δύσκολη συγκυρία, ο βασιλιάς Ίφιτος ήταν που σκέφτηκε, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Παυσανία, να συμβουλευτεί τον δελφικό θεό για τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να απαλλαγεί η χώρα από όλες αυτές τις συμφορές που την κατέστρεφαν. Τότε, σύμφωνα πάντα με τον Παυσανία, λένε πως η Πυθία πρόσταξε στον Ίφιτο και τους Αργείους να αναβιώσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες ανανεώνοντάς τους.
Αυτός ο χρησμός της Πυθίας αποτελεί και την πρώτη ιστορική μαρτυρία για τον καταλυτικό ρόλο που παίζουν οι αθλητικοί αγώνες στην επίτευξη ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων.
Αυτή η συγκλονιστική επινόηση της ευγενούς αγωνιστικής άμιλλας μεταξύ των ανθρώπων, κατά την οποία προτείνεται για πρώτη φορά μια ειρηνική συμφωνία ανταγωνισμού που ενεργεί προφανώς κατευναστικά στη συγκρουσιακή ανθρώπινη φύση, είναι πρωτοφανής όσο και μεγαλοφυής σε μια τόσο πρώιμη εποχή για την ανθρωπότητα. Έτσι, είναι απολύτως φυσικό να συνδεθεί η άσκηση του πνεύματος με αυτήν του σώματος και η πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου να συνοδεύεται από τη σωματική άσκηση και ρώμη.
Με αυτόν τον ιστορικό χρησμό, το Ιερό των Δελφών αναγνωρίζει απερίφραστα στο αντίστοιχο Ιερό της Ολυμπίας την πανελλήνια πρωτοκαθεδρία καθώς το ανακηρύσσει πρώτο θρησκευτικό κέντρο με κυρίαρχη στόχευση την καλλιέργεια του πνεύματος και της άθλησης. Έτσι, η Ηλίς, με κέντρο την Ολυμπία, θα αναδειχτεί για τα επόμενα χίλια διακόσια χρόνια ως το κατ’ εξοχήν αθλητικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου!
Αντίθετα, οι Δελφοί θα αναδειχτούν κι αυτοί με τη σειρά τους ως το αδιαμφισβήτητο κέντρο μαντικής του ελληνισμού, από όπου θα καθοδηγείται πνευματικά και πολιτικά η Ελλάδα σ’ ένα σημαντικό κομμάτι του δρόμου της προς την κατάκτηση της κορυφής της Ιστορίας…
Πύθια σε σχέση με τα Ολύμπια
Η νίκη του Απόλλωνα επί του δράκοντα Πύθωνα υπήρξε η αφορμή για την καθιέρωση των Πυθίων προς τιμήν του θεού. Εκεί, λοιπόν, στο δικό του Ιερό, γίνονταν οι αγώνες που ξεκίνησαν αρχικά ως μουσικοί. Περιλάμβαναν έναν διαγωνισμό κιθαρωδών και έναν ακόμα αυλητών. Σύμφωνα με την παράδοση, γινόταν η απαγγελία των άθλων του θεού συνοδεία λύρας. Το 582 π.Χ., μετά τον Πρώτο Ιερό Πόλεμο, όταν οι Δελφοί απελευθερώθηκαν από τον έλεγχο της πόλης Κίρρας, με τη βοήθεια των Αμφικτυόνων (δώδεκα πόλεις που γειτόνευαν με το Ιερό της Δήμητρας στις Θερμοπύλες), οι τελευταίοι αναδιοργάνωσαν τους αγώνες. Τότε, προστέθηκαν στο πρόγραμμα, σύμφωνα με το παράδειγμα της Ολυμπίας, οι γυμνικοί αγώνες (στάδιο, δίαυλος, δόλιχος, πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο, πένταθλο και αγώνας κηρύκων και σαλπιγκτών) και ιππικά αγωνίσματα (τέθριππο, συνωρίς και αντίστοιχα πωλικά). Αργότερα, στα Ελληνιστικά χρόνια, προστέθηκαν το εγκώμιο και η παντομίμα. Τα Πύθια επαναλαμβάνονταν κάθε τέσσερα χρόνια με έπαθλο ένα στεφάνι δάφνης.
Αντίστοιχοι αγώνες ήταν τα Νέμεα, τα Ίσθμια και τα Ασκληπιεία που διεξάγονταν στην Επίδαυρο. Ωστόσο, οι αθλητικοί αγώνες της Ολυμπίας που οργάνωνε το εκεί Ιερό, έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης που τους χάριζε την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία.
Κοινά Ιερά
Ανάμεσα στα Ιερά των Ελλήνων, υπήρχαν, καθώς φαίνεται, κοινοί τόποι που τα ένωναν με άρρηκτους δεσμούς, οι οποίοι λειτουργούσαν πέρα από την κατ’ εξοχήν ειδική αποστολή με την οποία ήταν επιφορτισμένο το καθένα. Έτσι, με τις ξεχωριστές αρμοδιότητες που είχαν αλλά και με τη σχολαστική φροντίδα να μη συμπίπτουν χρονικά οι αγώνες που οργάνωναν, απέφευγαν κάθε είδος ανταγωνισμού που θα μπορούσε να προκύψει. Γνωρίζουμε ότι όλα τα Ιερά καλλιεργούσαν επιμελώς το πνεύμα της άθλησης σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, όπως ήταν τα στάδια, οι παλαίστρες, τα ιπποδρόμια, τα γυμναστήρια και το θέατρο.
Εκτός από τους μεγάλους αγώνες που οργανώνονταν στα Πύθια κάθε τέσσερα χρόνια, από τον 5ο π.Χ. κιόλας αιώνα, οι Δελφοί έγιναν το κέντρο συνάθροισης όλων των πνευματικών προσωπικοτήτων της Ελλάδας. Σκοπός τους ήταν να επιδείξουν τα πνευματικά τους επιτεύγματα. Αργότερα, θα συστηματοποιηθεί όλη αυτή η παράδοση σε ειδικούς αγώνες για ποιητές και συγγραφείς.
Κάτι ανάλογο συνέβαινε και στην Ολυμπία όπου διεξάγονταν μεταξύ άλλων και αγώνες κηρύκων και σαλπιγκτών, φιλοσόφων, ποιητών και διαφόρων καλλιτεχνών που είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις δημιουργίες τους μπροστά σε ένα ιδιαιτέρα καλλιεργημένο κοινό. Εδώ πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι οι τελετές αυτές περιβάλλονταν από μια ιερότητα, πράγμα που αποδείκνυε τη μεγάλη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι στην ψυχοσωματική καλλιέργεια.
Έτσι, όλοι οι κανονισμοί οι οποίοι ήταν θεσμοθετημένοι για τους αγώνες, απολάμβαναν γενικής αποδοχής και σεβασμού από το πανελλήνιο κοινό. Γι’ αυτό τηρούνταν ευλαβικά οι γνωστές μας εκεχειρίες από την ημερομηνία έναρξης ενός αγώνα έως και τη λήξη του. Προφανώς, όπως μας είναι γνωστό και ιστορικά, υπήρχαν περιπτώσεις παραβιάσεων κατά τη μακροχρόνια περίοδο των διοργανώσεων, που μετρά πάνω από μια χιλιετία. Ωστόσο, αυτές σε ένα τόσο τεράστιο χρονικό διάστημα είναι απειροελάχιστες και διατρανώνουν τον κανόνα.
Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σήμερα, που όλα θεσμοθετούνται με το σκεπτικό να παραβιαστούν, τότε συμμορφώνονταν με τους κανόνες ακόμα και οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, όπως οι πόλεις - κράτη των Αθηνών, της Σπάρτης και η Μακεδονία του Φιλίππου. Ανάλογο σεβασμό επιδείκνυαν και τα μεμονωμένα άτομα απέναντι στους κανόνες και φρόντιζαν να μην εκτεθούν παραβιάζοντάς τους. Οι αγώνες αυτοί αποτελούσαν μέρος μιας ιερής τελετουργίας που είχε βαθιές τις ρίζες της σε παρελθούσες αντιλήψεις που σχετίζονταν με μια γενικότερη πολιτισμική θεώρηση του ανθρώπου και της κοινωνίας. Έτσι, παρατηρούμε ότι σε ολόκληρη την Ελλάδα ο σεβασμός προς τις ιερές γιορτές (ακόμα και των εχθρών γειτόνων) ήταν δεδομένος.
Βέβαια, και σε εκείνη την εποχή, την οποία αντιμετωπίζουμε αρκετές φορές με μια τάση εξιδανίκευσης, υπήρχαν κρούσματα εκφυλιστικά. Αυτό είναι απόλυτα κατανοητό, αν αναλογιστεί κανείς τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης. Οπότε και σε αυτούς τους ιερούς αγώνες, ιδιαιτέρα μετά το τέλος του 5ου αιώνα, άρχισαν να παρουσιάζονται όλες εκείνες οι αδυναμίες που προκύπτουν από το μικρόβιο του «επαγγελματισμού». Ωστόσο, το ιδανικό της αρμονικής ανάπτυξης σώματος και πνεύματος, αυτού του αρχαιοελληνικού χρυσού κανόνα για τον άνθρωπο, κρατήθηκε για πολλούς αιώνες ζωντανό, ακόμα και μέσα από τα κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη αλλά και των μαθητών τους που συνέχισαν τις διδασκαλίες των σοφών δασκάλων τους. Για πολλούς αιώνες διατηρήθηκε στο ακέραιο το ιδανικό που ήθελε τους αθλητές να αγωνίζονται προς χάριν της «ψυχαγωγίας» τους, δηλαδή της παίδευσης της ψυχής και του σώματος. Ήταν η μακρά περίοδος που οι αγώνες δεν υπηρετούσαν κανέναν αυτοσκοπό, αλλά την ιδανική εκείνη συνθήκη που διαμόρφωνε ισόρροπα το πνεύμα και το σώμα!
Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Υβριστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται...Επίσης χρησιμοποιήστε ελληνική γραφή για να αναρτηθούν τα σχόλιά σας.