Λεπτοκαρυά....Λείβηθρα Ολύμπου

Σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική μυθολογία, ο Δίας απόκτησε από τη νύμφη Θυία δυο γιους, τον Μάγνητα και τον Μακεδόνα. Ο Μάγνης βασίλεψε στα νότια του Ολύμπου, στη Θεσσαλία και η χώρα εκείνη ονομάστηκε από το όνομά του Μαγνησία. Ο Μακεδών βασίλεψε στα βόρεια του Ολύμπου και η χώρα ονομάστηκε Μακεδονία.

Ο Μακεδών παντρεύτηκε την Ωρείθυια, τη θυγατέρα του Κέκρωπα, του βασιλιά της Αττικής και απόκτησε ένα γιο, τον Πίερο. Ο Πίερος, βασίλεψε στα ριζά του Ολύμπου και η χώρα από το όνομά του ονομάστηκε ...

Πιερία.

ΑΡΧΑΙΑ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΔΙΟΥ – ΟΛΥΜΠΟΥ

Τα γεωγραφικά όρια της νότιας Πιερίας, κατά τους αρχαίους χρόνους είχαν ως εξής:

Tις εκβολές του ποταμού Πηνειού προς το νότο, τις εκβολές του ποταμού Αίσωνα προς το βορρά, τις ακτές του Θερμαϊκού κόλπου προς τα ανατολικά, μέχρι τις υπώρειες του Ολύμπου προς τα δυτικά.

Η παραολύμπια γη του δήμου Δίου - Ολύμπου, έχει το προνόμιο να φιλοξενεί «στους κόλπους της» 8 αρχαίους οικισμούς, οι οποίοι είναι: η Φίλα, το Ηράκλειον, τα Λείβηθρα, το Μούσειον, η Πίμπλεια, το Δίον, η Πιερίς και η πόλη Πιερία.

ΛΕΙΒΗΘΡΑ ΟΛΥΜΠΟΥ

Από την αρχαιότητα, πόλεις της Πιερίας πασίγνωστες για την Μουσολατρεία τους είναι τα Λείβηθρα, η Πίμπλεια, το Δίον και η Πιερίς. Όλες τους βρίσκονται στις υπώρειες του μυθικού βουνού, του Ολύμπου.

Τα Λείβηθρα βρίσκονται βόρεια του Πλαταμώνα, στην περιοχή μεταξύ της Σκοτίνας και της Παλαιάς Λεπτοκαρυάς, περιοχή όπου διέρχεται ο αρχαίος ποταμός Συς. Η ερμηνεία του ονόματος του ποταμού είναι αγριόχοιρος. Ο ποταμός σήμερα ονομάζεται Ζηλιάνα.

Η λέξη Λείβηθρα, προέρχεται από την αρχαία ρίζα λειβ-, από την οποία και λείβω = στάζω, χύνω, εκχέω. Επομένως τα Λείβηθρα σημαίνουν ένυδρος τόπος, περιοχή με πολλά νερά. Οι σημερινοί κάτοικοι την τοποθεσία αυτή την ονομάζουν «Κανάλια», από τη λατινική λέξη «Canalis », δηλ. οχετός, τάφρος. Από την λέξη αυτή πήρε την ονομασία και η ιερά μονή «της Παναγίας των Κανάλων», η οποία βρίσκεται στην αριστερή όχθη του Συός, κοντά στο χωριό Καρυά.

Στα Λείβηθρα, ζούσαν και τραγουδούσαν οι Λειβηθρίδες Μούσες. Τα Λείβηθρα είναι η πατρίδα του Ορφέα. Ο Ορφέας παντρεύτηκε την Ευρυδίκη. Μια μέρα είδε την Ευρυδίκη ο Αρισταίος και θέλησε να τη βιάσει. Η Ευρυδίκη για ν’ αποφύγει τον Αρισταίο, έτρεξε μέσα στη δασωμένη ρεματιά. Κάποια στιγμή πάτησε πάνω σε ένα φίδι, τη δάγκωσε και πέθανε. Απαρηγόρητος ο Ορφέας κατέβηκε στον Άδη να αναζητήσει τη γυναίκα του.

Με τους ήχους της λύρας του, σαγηνεύει τους χθόνιους θεούς. Οι θεοί του Κάτω Κόσμου, συγκατανεύουν να του δώσουν πίσω την Ευρυδίκη, με έναν όρο όμως: ώσπου να βγει στο φως του ήλιου, να μη γυρίσει να τη δει.

Μπροστά ο Ορφέας με τη λύρα, πίσω του η Ευρυδίκη, πορεύθηκαν προς το φως. Η λαχτάρα του Ορφέα ήταν τόση, που δεν άντεξε. Γύρισε, την είδε και την έχασε για πάντα. Ο Ορφέας γύρισε στο φως μόνος. Μάζευε γύρω του τους άντρες των Λειβήθρων και τους μιλούσε για αγνότητα. Ο Ορφέας έγινε ο ευρετής των οργιαστικών τελετών του Βάκχου. Στις τελετές αυτές έπαιρναν μέρος μόνο άνδρες. Οι γυναίκες των Λειβήθρων, ένα βράδυ, πήραν τα όπλα των ανδρών τους, σκότωσαν τον Ορφέα και τα κομμάτια του τα πέταξαν στη θάλασσα.

Πέρασε καιρός από τη βραδιά του φονικού και έπεσε λοιμός στα Λείβηθρα. Ρώτησαν το μαντείο οι Λειβήθριοι, τι έπρεπε να κάνουν για να σωθούν από το θανατικό και το μαντείο τους είπε, να ψάξουν να βρουν τα κομμάτια του Ορφέα και να τα θάψουν στα Λείβηθρα. Έτσι και έπραξαν. Ο τάφος του Ορφέα, που αρχικά ήταν ένα απλό ηρώο, μετατράπηκε σιγά σιγά σε ιερό, όπου λατρεύτηκε με θυσίες όπως οι θεοί. Εδώ βρισκόταν και το κυπαρισσένιο του άγαλμα, «το ξόανο». Το ιερό αυτό με τον τάφο του Ορφέα, ήταν για τις γυναίκες «παντελώς άβατον».

Όμως ήρθε χρησμός από το θεό Διόνυσο που έλεγε, ότι η αμαρτωλή πόλη των Λειβήθρων θα καταστραφεί, υπό Συός, αν δει τα οστά του Ορφέα ο ήλιος. Δεν είναι δυνατόν είπαν, να καταστραφεί μια ολόκληρη πόλη, υπό Συός, από ένα αγριόχοιρο δηλαδή. Γέλασαν και ξέχασαν το χρησμό του θεού.

Πέρασε καιρός, από την ημέρα του χρησμού. Και ένα πρωινό, ένας βοσκός, ακούμπησε στην κολώνα, όπου πάνω της ήταν η νεκροδόχος υδρία με τα οστά του Ορφέα. Στον ύπνο του ο βοσκός, τραγουδούσε με γλυκιά φωνή τραγούδια του Ορφέα. Άκουσαν το τραγούδι του οι Λειβήθριοι και άρχισαν να μαζεύονται γύρω του. Μα κάποια στιγμή, η νεκροδόχος υδρία έπεσε από την κολώνα, έσπασε και είδε ο ήλιος τα οστά του Ορφέα.

Την ίδια στιγμή άνοιξαν οι καταρράχτες του ουρανού, πλημμύρησε ο ποταμός Συς και τα ορμητικά νερά του, έπνιξαν, ρήμαξαν, την αμαρτωλή πόλη των Λειβήθρων. Ο χρησμός του θεού Διόνυσου πραγματοποιήθηκε. Ο Συς, ρήμαξε τα Λείβηθρα. Ο Συς, ο ποταμός, όχι ένας αγριόχοιρος.

Ο αρχαιολογικός χώρος εκτείνεται στην παραολύμπια ζώνη των δημοτικών διαμερισμάτων της Λεπτοκαρυάς και της Σκοτίνας του δήμου Δίου - Ολύμπου. Περιβάλλεται από τις κοίτες των χειμάρρων, που καλύπτονται από αιωνόβιο πλατανόδασος, το ομορφότερο του Ολύμπου. Στην ακρόπολη σώζεται σε πολλά σημεία της ο οχυρωματικός της περίβολος, του οποίου μερικά τμήματά του κατέρρευσαν στους χείμαρρους. Οι πρώτες ανασκαφές στα Λείβηθρα, ξεκίνησαν το έτος 1995, και συνεχίζονται έως και σήμερα. Οι επιφανειακές ενδείξεις και οι πολλές αρχαιοκαπηλικές τομές, δείχνουν ότι εσωτερικά του περιβόλου σώζονται σειρές από κτίσματα.

Το αιωνόβιο πλατανόδασος των Λειβήθρων.

Ο αρχαιολογικός χώρος των Λειβήθρων έχει συνολική έκταση πάνω από 1500 στρέμματα, (πόλη, ακρόπολη, νεκροταφεία, κλπ.). Περιλαμβάνει: την περιτειχισμένη αρχαία ακρόπολη, τον αρχαίο οικισμό που βρίσκεται στα υψώματα βορειοδυτικά της ακρόπολης, τα αρχαία νεκροταφεία, που χρονολογούνται από τα Μυκηναϊκά χρόνια έως την Ελληνιστική εποχή και απλώνονται από την περιοχή της Παλαιάς Λεπτοκαρυάς έως και την περιοχή της Σκοτίνας.

Μέχρι και τη δεκαετία του ογδόντα, στη Σκοτίνα Πιερίας και στην τοποθεσία «Αλώνια», σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής, υπήρχαν πολλά λίθινα σκαλοπάτια, τα οποία οδηγούσαν σε μεγάλα υπόγεια δωμάτια. Ίσως πρόκειται για αρχαία υπόγεια ιερά, ή για αρχαίους υπόγειους μνημειακούς τάφους των Λειβήθρων. Δυστυχώς όμως σήμερα, όλοι αυτοί οι υπόγειοι χώροι, έχουν μπαζωθεί με πέτρες και χώματα, που έχουν ρίξει οι κάτοικοι της περιοχής, για να αποτελέσουν καλλιεργήσιμη έκταση. Είναι ένα θέμα το οποίο πρέπει να προσεχθεί, από την ΚΖ΄ ΕΠΚΑ.

Στα πλαίσια των σωστικών ανασκαφών, για την κατασκευή της νέας διπλής σιδηροδρομικής γραμμής, εντοπίστηκε και ανασκάφηκε (το 1996), μία «αγρέπαυλις» (αγροτική οικία με εσωτερική αυλή), καθώς και ένας «πιθεώνας» της Ελληνιστικής εποχής, σε αμπελώνα της περιοχής των Λειβήθρων και βρίσκονται στη θέση «Ντουβάρι», ή αλλιώς «Γκορτσούλια», στο δημοτικό διαμέρισμα της Σκοτίνας του δήμου Δίου - Ολύμπου.

Η τοποθεσία «Παλιάμπελα» στην Λεπτοκαρυά, φαίνεται πως παλαιότερα λεγόταν «Λυσιάς». Σύμφωνα με μία εκδοχή, το επίθετο «Λύσιος», κατά την αρχαιότητα, αποδιδόταν στον Διόνυσο. «Λύσιο Διόνυσο», αποκαλούσαν οι αρχαίοι το θεό Διόνυσο, γιατί, δίνοντας στους ανθρώπους το αγαπημένο του ποτό, το κρασί, τους βοήθησε να απαλλαγούν από τις μέριμνες της ζωής και «να λύσουν» το πρόβλημά τους. Έτσι από αυτό το επίθετο «Λύσιος – Λυσία – Λύσιον» και αργότερα από το θηλυκό «Λυσία» - «Λυσιά» και αργότερα «Λυσιάς», ίσως να προήλθε το τοπωνύμιο «Λυσιάς» που θα σήμαινε τον τόπο στον οποίο παραγόταν το κρασί, το αγαπημένο ποτό του θεού Διόνυσου. Ο Διόνυσος είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα Λείβηθρα.

Στα Λείβηθρα γίνονταν οι Διονυσιακές μυστικές τελετές. Ευρετής και εισηγητής των Διονυσιακών τελετών, πιστεύεται πως ήταν ο Ορφέας. Η πατρίδα του Ορφέα ήταν τα Λείβηθρα. Η λέξη «Παλιάμπελα» σημαίνει (παλιά – αμπέλια). Ίσως πρόκειται για τους αρχαίους αμπελώνες, που καλλιεργούσαν οι κάτοικοι των Λειβήθρων, για να φτιάξουν το κρασί .

Στο 7^ο χιλιόμετρο της επαρχιακής οδού Λεπτοκαρυάς - Καρυάς, στην τοποθεσία «Βακούφικα» στην Λεπτοκαρυά, βρέθηκε Μυκηναϊκό νεκροταφείο των Λειβήθρων, δυστυχώς συλημένο, που χρονολογείται από τον 15^ο αι. π.Χ. έως τον 11^ο αι. π.Χ.

Μυκηναϊκοί τάφοι στα Λείβηθρα.

Η ανασκαφή του Μυκηναϊκού νεκροταφείου των Λειβήθρων, έγινε το έτος 2000. Τα ευρήματα ήταν πολλά και σημαντικά. Βρέθηκαν πολλά αγγεία της Μυκηναϊκής εποχής, (κυρίως Μυκηναϊκά αλάβαστρα). Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο των Λειβήθρων, μας επιβεβαιώνει πως στα Λείβηθρα έζησε ο Ορφέας.

Στα Λείβηθρα υπήρχε σίγουρα κατοίκηση στα Μυκηναϊκά χρόνια, 15^ος – 11^ος αι. π.Χ. Ο Ορφέας συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία. Η αργοναυτική εκστρατεία έγινε στις αρχές του 14^ου αι. π.Χ. Ο Ορφέας έζησε στις αρχές του 14^ου αι. π.Χ. Η αρχαιολογική σκαπάνη έρχεται να επιβεβαιώσει τον μύθο, πως τα Λείβηθρα είναι η πατρίδα του Ορφέα, αφού εντόπισε – κατοίκηση - στην περιοχή των Λειβήθρων, την εποχή που έζησε ο Ορφέας. Επομένως ο Ορφέας ήταν υπαρκτό (και όχι μυθικό) πρόσωπο.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έρχονται να επιβεβαιώσουν και τον μύθο, ότι τα Λείβηθρα καταστράφηκαν από τον ποταμό «Σύν», (σημερινή Ζηλιάνα). Κι αυτό γιατί, η εγκατάλειψη (άρα και η καταστροφή) της ακρόπολης των Λειβήθρων έγινε στο α΄ τέταρτο του 1^ου αι. π.Χ. Στο α΄ τέταρτο του 1^ου αι. π.Χ., έγινε ένας μεγάλος σεισμός, ο οποίος κατέστρεψε συθέμελα την πρωτεύουσα της Μακεδονίας, την Πέλλα. 

 Τα Λείβηθρα βρίσκονται πολύ κοντά στην Πέλλα.  

Επομένως ο σεισμός αυτός, άνοιξε ρήγμα στην λίμνη «Ασκουρίδα», (η οποία βρίσκεται στην Καλλιπεύκη και έχει αποξηρανθεί). Έτσι τα νερά της λίμνης Ασκουρίδας, (λόγω του υψόμετρου 900μ.) διοχετεύτηκαν με ορμή στην Ζηλιάνα, (αρχαίος ποταμός Σύς). Τα νερά του Συός, με μεγάλη ορμή, κατέστρεψαν (στις αρχές του 1^ου αι. π.Χ.), την ακρόπολη των Λειβήθρων, η οποία βρίσκονταν στο σημείο απ’ όπου διέρχονταν ο αρχαίος ποταμός Σύς.

Η ακρόπολη των Λειβήθρων.

Ευχή όλων μας είναι, να συνεχιστούν οι ανασκαφές στα Λείβηθρα, έτσι ώστε μελλοντικά με τις απαραίτητες ενέργειες να μετατραπούν σε επισκέψιμο χώρο, με σκοπό να γίνει γνωστή στο ευρύτερο κοινό « η μουσική πόλη », στην οποία γεννήθηκε ο Ορφέας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στη νότια Πιερία, οι αρχαιολογικές ανασκαφικές εργασίες, (εκτός από το Δίον), πραγματοποιήθηκαν μόνο στην ακρόπολη των Λειβήθρων και στο Κάστρο του Πλαταμώνα, οι οποίες δυστυχώς άρχισαν μόλις πριν από μερικά χρόνια.

Τα ευρήματα όμως των ανασκαφών είναι πολλά και σημαντικά. Είναι ευκαιρία για το νεοσύστατο δήμο Δίου - Ολύμπου, να ενώσει τις προσπάθειές του με την αρχαιολογική υπηρεσία, για τη συνέχιση των ανασκαφών στις θέσεις όπου έχουν αρχίσει και για την έναρξη των ανασκαφών στους υπόλοιπους αρχαιολογικούς χώρους.

Θησαυρός αργυρών νομισμάτων.
Βρέθηκαν στα Λείβηθρα, ανασκαφή έτους 1995.

Είναι επιτακτική η ανάγκη, για την κατασκευή ενός νέου μουσείου, «Μουσείο Ολύμπου», όπου θα φυλάσσονται τα ευρήματα των ανασκαφών της ευρύτερης περιοχής του δήμου Δίου - Ολύμπου.

Γιατί λίγοι δήμοι συνδυάζουν το θεϊκό βουνό, τις αρχαιότητες και τις καθαρές ακτές.

ΤΖΙΟΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Φιλόλογος - Αρχαιολόγος