ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Μια ανα _ _ _ _ _   άποψη για την εκπαίδευση

Τρία πράγματα στον κόσμο αυτό, πολύ να μοιάζουν είδα.
Τα ολόλευκα μα πάνθιμα σχολεία των Δυτικών,
των φοτηγών οι βρώμικες σκοτεινιασμένες πλώρες
και οι κατοικίες των κοινών, χαμένων γυναικών.

Εχουνε μια παράξενη συγγένεια τα τρία
παρ' όλη τη μεταξύ τους στο βάθος διαφορά,
μα μεταξύ τους μοιάζουνε πολύ, γιατί τους λείπει
η κίνηση, η άνεση του χώρου και η χαρά.

"ΠΑΡΑΛΛΗΡΙΣΜΟΙ" του Νίκου Καββαδία.

"Και ο άνθρωπος έπλασε τον θεό κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσή του. Ετσι φαντάστηκε ότι έγινε θεός. Ύστερα, ως θεός, θέλησε να πλάσει τους ανθρώπους κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσή του. Έτσι, ο αφέντης έφτιαξε πολιτισμό."

Τι είναι η παιδεία; Η μόρφωση των παιδιών, λέει η κοινότυπη απάντηση. 

Γιατί;

Μα γιατί το άτομο γεννιέται αδιαμόρφωτο, μέσα στην άγνοια, λέει πάλι η κοινότυπη απάντηση.

Και τι σημαίνει αδιαμόρφωτο; 

Σημαίνει ότι δεν μπορεί να επιβιώσει μόνο του; 

Όχι. Γιατί και τα ζώα γεννιούνται σε μια κατάσταση αδυναμίας και εξάρτησης, από την οποία βγαίνουν μαθαίνοντας, αλλά δεν έχουν παιδεία, κατά τους ειδήμονες της παιδαγωγικής. 

Αδιαμόρφωτο σημαίνει, για τους διαμορφωτές της ανθρωπότητας, ότι δεν είναι έτοιμο να προσαρμοστεί στις αυτόματες συμπεριφορές, τα λεγόμενα ήθη, στους νόμους και στα προγράμματα της κανοναρχημένης και ιεραρχημένης κοινωνίας. Και μια τέτοια κοινωνία, μια κοινωνία εξουσιαζόμενη, μια κοινωνία εξουσίας, χρειάζεται ανθρώπους υποταγμένους και λειτουργικούς, για να αναπαράγεται. 

Το κράτος ανανεώνει τους ανθρώπους που σκέφτονται γι' αυτό, και τους ανθρώπους που παράγουν τον πλούτο του. Τον πλούτο που, βέβαια, νέμονται οι διευθυντικές κάστες του.

Αναπαραγωγή της εξουσίας λοιπόν. Και αναπαραγωγή μιας κοινωνίας πειθήνιας και παραγωγικής. Αυτός είναι ο σκοπός της παιδείας.

Οι διαδικασίες της διαμόρφωσης των ανθρώπων δεν περιορίζονται στο σχολείο, αλλά διαχέονται σε όλο το φάσμα των κοινωνικών σχέσεων. Η οικογένεια είναι ένα πεδίο αυτής της διαδικασίας. Το σχολείο και η επαγγελματική εκπαίδευση είναι οι μηχανισμοί που έχουν συσταθεί ακριβώς γι 'αυτήν τη διαδικασία. Η παραγωγή του θεάματος και της προπαγάνδας επίσης, είναι κεντρικοί τομείς της. Όπου υπάρχει θεσμισμένη εξουσία υπάρχει και προσπάθεια αναπαραγωγής της.

Η παρούσα μορφή της εκπαίδευσης αντιστοιχεί στην παρούσα μορφή της εξουσίας και των κοινωνικών σχέσεων.

(ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ).

Σήμερα η παιδεία είναι μαζική, υποχρεωτική και κεντρικά σχεδιαζόμενη. Η μάθηση δεν είχε πάντα και παντού αυτή τη μορφή. Η μαζικότητα και η υποχρεωτικότητα αντιστοιχούν σε αυτά τα πολιτισμικά καθεστώτα που χρειάζονται την ενσωμάτωση όλου του πληθυσμού (απαξιωτική έκφραση του κράτους για τους υπηκόους του) στις παραγωγικές δομές του κράτους και στις θεσμιστικές λειτουργίες του. Οι θεσμιστικές τελετουργίες (π.χ οι δημοκρατικοί θεσμοί) υπάρχουν για να εξασφαλίζουν τη συναίνεση των εξουσιαζόμενων στην κυριαρχία του κράτους, και παρεπόμενα, στηρίζουν την αλληλουχία της παραγωγής. Ο κεντρικός σχεδιασμός του εκπαιδευτικού συστήματος είναι μια έκφανση της συγκεντρωτικότητας της κρατικής εξουσίας. Και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού το κράτος είναι η συγκεντρωμένη εξουσία, πάνω από την ανθρώπινη κοινωνία και ενάντια στην ανθρώπινη ελευθερία. Η με άλλα λόγια, το κράτος είναι ο τόπος, η οργάνωση και ο μηχανισμός της σύνθεσης των εξουσιών που δυναστεύουν την κοινωνία, και δεν θα μπορούσε να αφήσει την αναπαραγωγή της δύναμής του στην τύχη. Ο πολιτισμός της συσσώρευσης κέρδους, ο πολιτισμός της μαζικής παραγωγής και της μηχανοποιημένης εργασίας, ο πολιτισμός της τεχνοκρατικής διεύθυνσης της κοινωνίας, ο πολιτισμός του φετιχισμού των εμπορευμάτων, δηλαδή ο αστικός πολιτισμός, παράγει για να αναπαραχθεί, αυτή τη μορφή αλλοτρίωσης των ανθρώπων που ονομάζουν σύγχρονη παιδεία. Το εργοστάσιο των εγκεφάλων.

"Σε τι εξυπηρετούν αυτά τα κτίσματα που, με τους μαντρότοιχους και τα κάγκελα, μοιάζουν με φυλακές;"

Το σχολείο, όπως κάθε πραγματικότητα, δεν είναι ένα άδειο κτίσμα, ένα εξωτερικό αντικείμενο. Είναι ένας τόπος σχέσεων ανθρώπων και ανθρώπων, ανθρώπων και πραγμάτων. Και αυτό που προσδιορίζει τις σχέσεις στον χώρο και στον χρόνο μέσα στην πραγματικότητα του σχολείου είναι ο λόγος ύπαρξής του, που αναδύεται σε όλη του τη δομή και σε όλες τις λειτουργίες του. Ο σκοπός του είναι η διαμόρφωση πειθήνιων και λειτουργικών υπηκόων του κράτους. Η υπηκοποίηση των ανθρώπων επιτυγχάνεται μέσω της επιβολής της αυτόματης σκέψης (επαναλαμβανόμενη άκριτη δοτή σκέψη) και της μηχανικής δράσης.
Το σχολείο ως χώρος είναι κτισμένο και οργανωμένο για να εξυπηρετεί τον περιορισμό, τον διαχωρισμό και την ομογενοποίηση. Όλοι ίδιοι, καθένας για τον εαυτό του, και όλοι ακίνητοι. Η μηχανοποίηση προϋποθέτει την ακινησία και τον ανταγωνισμό. Η φαντασιωσική επιδίωξη της επιτυχίας είναι το κίνητρο της μηχανικής εργασίας.

Ως χρόνος, το σχολείο επίσης είναι οργανωμένο για να εξυπηρετεί τη μηχανοποίηση. Προγράμματα ετήσια, προγράμματα εβδομαδιαία, προγράμματα ημερήσια. Άνθρωποι προγραμματιζόμενοι. Άνθρωποι αντικείμενα προγραμμάτων. Άνθρωποι προορισμένοι να λειτουργούν μηχανικά, χωρίς προσωπικές διαθέσεις.

Αυτή η μορφή τακτοποίησης των παιδευόμενων γεννήθηκε μαζί με τη βιομηχανία και το εθνικό κράτος πριν δύο αιώνες. Μέχρι τότε τα παιδιά μάθαιναν πρακτικές τέχνες δίπλα στους γονείς τους ή δίπλα στους μαστόρους. Αυτοί που προορίζονταν για τις διευθυντικές θέσεις του κράτους, στην εκκλησία και αργότερα στις γραφειοκρατίες των μοναρχών, σπούδαζαν σε εκκλησιαστικέ σχολεία. Και οι αριστοκράτες είχαν προσωπικούς δασκάλους. Όποιος ήθελε να αποκτήσει ευρεία καλλιέργεια περιπλανιόταν. Δεν ήταν μόνο στην αρχαία Ελλάδα που είχε ταυτιστεί η διδασκαλία με τον περίπατο, αλλά παντού και σε όλες τις εποχές καλλιεργημένοι θεωρούνταν οι ταξιδεμένοι, και σοφοί αυτοί που μπορούσαν να προσφέρουν συμβουλές στην κοινότητά τους έχοντας μια ματιά πιο ανοιχτή από το πλαίσιο των περιστασιακών δεδομένων. Μετά την επικράτηση της αστικής δημοκρατίας και του μαζικού πολιτισμού της, τα κράτη χρειάστηκαν χρόνο για να μπορέσουν να επιβάλουν, με το καρότο και με το μαστίγιο, τη γενική εκπαίδευση, δηλαδή το πέρασμα από την περιπλάνηση στην προγραμματικότητα.

Η εξέλιξη φαινομενικά έχει τη μορφή της φιλελευθεροποίησης του εκπαιδευτικού συστήματος. Αλλά βέβαια, οι ελευθερίες που παραχωρούνται είναι τυπικές και ελεγχόμενες. Μέσα στον κόσμο της αστικής κυριαρχίας έχεις το δικαίωμα και το καθήκον να διαμορφώσεις το κλουβί σου. Κι αν δεν το φτιάξεις καλά θα πεινάσεις.

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια στην Ελλάδα το κράτος επιχείρησε και κατάφερε να επιβάλει την εντατικοποίηση της εκπαίδευσης. Το κράτος υπερασπίστηκε τη στρατηγική της εντατικοποίησης με την επίφαση της ανάγκης ανόδου του γνωσιακού επιπέδου των αποφοίτων του σχολείου. Η εντατικοποίηση δε δημιούργησε στους μαθητές απλώς προβλήματα ελεύθερου χρόνου, κούρασης ή ό,τι άλλο επιφανειακό μπορούν να φανταστούν οι ηλίθιοι προκρούστηδες της παιδικότητας.

Το σύγχρονο σχολείο είναι ένα ολοκληρωτικό καθεστώς τρόμου.

Μέχρι σήμερα μας εκπαιδεύουν μέσα σε φυλακές, για να δουλέψουμε μέσα σε φυλακές. Από χθες μας εκπαιδεύουν μέσα στο βασίλειο της μοναξιάς.

"Συμμόρφωση! Συμμόρφωση! Μόρφωση! Παραμόρφωση!"

Ο,τι κι αν μαθαίνεις μέσα στα σχολεία, είναι σίγουρο ότι όχι μόνο δεν έχεις δικαίωμα να επιλέξεις τι αξίζει να ακούσεις, αλλά δεν έχεις ούτε το δικαίωμα να αμφισβητήσεις αυτό που ακούς. Παρά μόνο για να δεχθείς τις διορθωτικές απαντήσεις των ξιπασμένων ειδημόνων. Η γνώση -ό,τι η εξουσία ονομάζει γνώση- είναι ιερή. Υποχρεώνεσαι να τη δεχτείς σαν κάτι αυθύπαρκτο και σεβάσμιο. Κι αυτό ισχύει για όλες τις μορφές του κανονιστικού λόγου της εξουσίας. Ο λόγος της εξουσίας επιβάλλεται εκβιαστικά. Όπως οι τυπικές εντολές της, οι νόμοι. Και αν χρειαστεί επιβάλλεται με την ωμή βία.

Πίσω από την αναγωγική σκέψη κρύβεται πάντα μια κυριαρχική δογματική κατασκευή, αυτό που λέγεται ιδεολογία. Ή κρύβεται ένας αφέντης, μια αυθεντία, ένας ειδήμονας, ο φορέας της εξουσίας. Κάθε εξουσιοστούλης, από τους κυβερνήτες των εθνών μέχρι τον τελευταίο υπηρέτη του τελευταίου αφέντη και μέχρι τον πιο ασήμαντο αλαζόνα δασκαλάκο, επιχειρεί αέναα να επεκτείνει τον εύτακτο φαντασιακό κόσμο του πάνω στους ανθρώπους και στη φύση.

"Να φυλάγεσαι από τους φοβισμένους. Είναι αδίστακτοι."

Φίλοι ή εχθροί; Εκμεταλλευόμενοι ή καταπιεστές; Μεταδότες γνώσης ή πλύστρες εγκεφάλου;

Προφανώς αναφερόμαστε στους εκπαιδευτικούς. Και απαντάμε ότι μπορούμε να τους δώσουμε οποιαδήποτε από τις παραπάνω ταυτότητες ή και όλες μαζί.

Σίγουρα, οι εκπαιδευτικοί  κατατάσσονται στα χαμηλόμισθα στρώματα των εργαζομένων. Ως μισθωτοί σκλάβοι υπόκεινται όλη την αλλοτρίωση και την εκμετάλλευση του οικονομικού συστήματος. Αλλά αυτή η διαπίστωση δεν είναι ικανή να αποκρύψει τον κομβικό ρόλο τους στην αναπαραγωγή της εξουσίας. Και η ανάγκη της επιβίωσης είναι μια ποταπή δικαιολογία. Ο δήμιος του βασιλιά ήταν ένα φτωχαδάκι. Όλοι οι δήμιοι, οι βασανιστές, οι δεσμοφύλακες και οι χωροφύλακες στην ιστορία του κράτους ήταν φτωχαδάκια. Μόνο όμως οι αριστοκράτες, οι καλοταϊσμένοι, μπορούν να τους λυπηθούν. Οι ελεύθεροι άνθρωποι δε λυπούνται. Κατανοούν, κρίνουν και δημιουργούν ρήξεις με τον κόσμο της εξουσίας.

Την εκτίμησή μας την αξίζει όποιος αγωνίζεται, σπάζοντας τα επιβεβλημένα όρια, τους επιβεβλημένους κανόνες, τους επίκτητους ρόλους. Ύστερα, από κάθε άνθρωπο μπορούμε να διδαχθούμε. Ακόμα κι απ' τα χειρότερα καθάρματα της εξουσίας. Αν έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και την κρίση μας ελεύθερη.

Η μάθηση είναι χαρά. Όταν έρχεται από συνειδητή επιθυμία. Όταν αναζητιέται με πάθος. Όταν ικανοποιεί την περιέργεια. Όταν γεννάει τον ενθουσιασμό. Όταν προάγει την αυτεπίγνωση , την ανεξαρτησία και τον αυτοκαθορισμό. Όταν δυναμώνει το άτομο. Όταν έχει κίνηση. Όταν είναι περιπλάνηση. Όταν είναι συνάντηση. Όταν είναι παιχνίδι.

Δε μας αξίζει τίποτα λιγότερο από τη χαρούμενη μαθητεία μέσα στον καθημερινό αγώνα.

Όσο ακόμα θα υπάρχουν φυλακές, οι έγκλειστοι θα κοροϊδεύουν τους φύλακες. Θα κρύβονται, θα λουφάρουν, θα καταστρέφουν τα εργαλεία και τα σύμβολα της καταπίεσης, θα δραπετεύουν.

Η οργή είναι φυσιολογικό συναίσθημα. Μάλιστα, όταν προκαλείται από την καταπίεση είναι γόνιμη.

Γεννάει αξιοπρέπεια, γεννάει το αίσθημα της δικαιοσύνης, γεννάει αγώνα για ελευθερία.

https://www.youtube.com/watch?v=ODCXQeDhplg

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
κυνηγάνε τους αστούς
πετσοκόβουν τα κεφάλια
από εχθρούς και από πιστούς.

Έλα κόρη της σελήνης
κόρη του αυγερινού
να χαρίσεις στα παιδιά μας
λίγα χάδια του ουρανού


Γιώργος Μπαλιάκας