Λιβύη: Το κύκνειο άσμα του ΝΑΤΟ

Από τότε που διαλύθηκε η ΕΣΣΔ, το μέλλον του ΝΑΤΟ ήταν αβέβαιο. Αν και αποτελεί την πλέον πετυχημένη πολυεθνική συμμαχία στην ιστορία, η αλήθεια είναι ότι τέτοιου είδους «συνεταιρισμοί» δεν επιβιώνουν όταν εκλείψει ο εχθρός. Και μόλις έπεσε το τείχος του Βερολίνου, το ρολόι του ΝΑΤΟ άρχισε να μετράει αντίστροφα.
Όλως περιέργως όμως, η συμμαχία επιβίωσε, μεταλλασσόμενη. Απέκρουσε την απειλή σύστασης μιας στρατιωτικής δύναμης της ΕΕ, που μάλλον θα την αντικαθιστούσε, και κατάφερε να παράσχει ένα θεσμικό πλαίσιο για τη συνεχιζόμενη αμερικανική εμπλοκή στην ασφάλεια της Ευρώπης. Στο τέλος, βοήθησε στη σταθεροποίηση του πρώην σοβιετικού μπλοκ, ενσωματώνοντας στις τάξεις της κάποια πρώην μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Για κάποιο διάστημα, όλα αυτά έμοιαζαν αρκετά. Όσο όμως οι περισσότεροι αντιλαμβάνονταν πως τα μέλη του ΝΑΤΟ αποκλείεται να δεχτούν επίθεση, αλλά μάλλον κινδύνευαν από την αστάθεια έξωθεν των συνόρων τους, πολλοί άρχισαν να αναρωτιούνται αν η ύπαρξη της συμμαχίας συνέχιζε να έχει κάποιο νόημα.
Και καθώς όλο και πιο νέες απειλές αναδύονταν σε ολόκληρο το πλανήτη, ο ρόλος και η αξία του ΝΑΤΟ άρχισαν να αμφισβητούνται σοβαρά. Σήμερα, με τις εσωτερικές διαφωνίες να χαρακτηρίζουν την επέμβασή της στη Λιβύη, το μέλλον της συμμαχίας φαντάζει ακόμη πιο αβέβαιο. Και όσο η κρίση στη Λιβύη οδηγεί σε αδιέξοδα, τόσο ένα ερώτημα συνεχίζει να βασανίζει το ΝΑΤΟ: Βλέπουμε μήπως το κύκνειο άσμα του;

Η πρώτη μεγάλη πρόκληση για το ΝΑΤΟ ήρθε όταν η πρώην Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε μέσα από μια σειρά εμφυλίων πολέμων. Οι ΗΠΑ έπαιζαν τον βασικό ρόλο στη συμμαχία επί ψυχρού πολέμου, και  η κυβέρνηση Κλίντον έλπιζε πως οι Ευρωπαίοι θα ήταν αυτοί που θα σταθεροποιήσουν τα Βαλκάνια αφήνοντας ελεύθερη την Αμερική να εστιάσει στον Περσικό Κόλπο και στη Βορειοανατολική Ασία.
Δυστυχώς, αυτό δεν έγινε. Το ΝΑΤΟ βοήθησε σε αεροπορικές επιδρομές και στην ειρήνευση της Βοσνίας και του Κοσσόβου, αλλά οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να εμπλακούν πολύ περισσότερο απ ότι ήθελαν. Οι υπόλοιπες χώρες του ΝΑΤΟ ή δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να τα κάνουν όλα μόνες τους. Για αυτό, καλώς ή κακώς το ΝΑΤΟ συνεχίζει να αποτελείται κυρίως από την Αμερική, και κάποιους άλλους υφιστάμενους της εταίρους.
Η εκστρατεία στα Βαλκάνια απέδειξε και την μη συνοχή του ΝΑΤΟ. Οι περισσότερες επιχειρήσεις έπρεπε να τύχουν έγκρισης από κάθε εμπλεκόμενο κράτος. Μερικές φορές μάλιστα, κάποια εθνικά κλιμάκια δεν είχαν την έγκριση να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα οι διοικητές στο πεδίο της μάχης να ψάχνουν λύσεις της τελευταίας στιγμής. Όλα αυτά σηματοδοτούσαν σοβαρά εγγενή προβλήματα.
Η δεύτερη πρόκληση στο ΝΑΤΟ ήρθε με την 9/11. Βάσει του άρθρου 5 του καταστατικού του, αν ένα μέλος δεχτεί επίθεση, είναι σαν να δέχονται επίθεση όλα τα μέλη. Αυτό το άρθρο τέθηκε σε δοκιμασία στο Αφγανιστάν. Σε αντίθεση με τα Βαλκάνια, το Αφγανιστάν απείχε πολύ από το παραδοσιακό  κέντρο ενδιαφερόντων της συμμαχίας, και ο πόλεμος εκεί ήταν πολύ διαφορετικός από αυτόν για τον οποίο σχεδιάστηκε το ΝΑΤΟ.
Οι δυσκολίες μεγεθύνθηκαν όταν η Αμερική ενεπλάκη στο Ιράκ. Το ΝΑΤΟ ανέλαβε την υποχρέωση της ασφάλειας στο Αφγανιστάν, αλλά πλην των ΗΠΑ και της Βρετανίας, ελάχιστα ήταν τα κράτη που έστειλαν στρατό. Κάποιες μάλιστα αποστολές είχαν πολλούς περιορισμούς. Για παράδειγμα, οι Γερμανοί θα μπορούσαν να εκτελούν αστυνομικά καθήκοντα αλλά δεν θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε μάχες. Παράλληλα, υπήρχε μεγάλη έλλειψη συντονισμού μεταξύ εθνικών αποστολών, με παραδείγματα όπου κάποιο κράτος δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να βοηθήσει κάποιο άλλο, όταν αυτό είχε μπλέξει σε προβλήματα. Και καθώς ο πόλεμος κλιμακώνονταν, αυτά τα μικροπροβλήματα εξελίχθηκαν σε σοβαρούς κινδύνους.
Για μια ακόμη φορά, το ΝΑΤΟ δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις που ανέλαβε. Και καθώς η κατάσταση χειροτέρευε, η Αμερική ανέλαβε και πάλι τον έλεγχο των επιχειρήσεων. Όσο το αποτέλεσμα της αφγανικής εκστρατείας παραμένει αβέβαιο, τόσο και πιο πολλοί αναλυτές αρχίζουν να πιστεύουν πως αν το ΝΑΤΟ αποτύχει εκεί, δεν έχει πια καμιά χρησιμότητα στο σημερινό κόσμο.
Και έτσι φτάνουμε στη Λιβύη, όπου μια αποτυχία θα αποτελέσει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του ΝΑΤΟ. Όταν δόθηκε η έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για επέμβαση στη Λιβύη, το ΝΑΤΟ έδειχνε κατάλληλο να αναλάβει το ρόλο. Η γεωγραφία το ευνοούσε. Ακόμη και η φύση της αποστολής, η προστασία των αμάχων, ταίριαζε πιο πολύ στην ευρωπαϊκή ψυχοσύνθεση. Οι ΗΠΑ και η Βρετανία πίεσαν για μεγαλύτερο ρόλο στα υπόλοιπα κράτη μέλη, και ο μάλιστα ο πρόεδρος Ομπάμα  τόνισε την ανάγκη η χώρα του να παίξει απλά δευτερεύοντα ρόλο.
Αλλά και πάλι, το ΝΑΤΟ δεν μπόρεσε να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις του. Όσο προχωρούσε η επέμβαση, τόσο φαίνονταν πως μόνο οι Γάλλοι και οι Βρετανοί ανελάμβαναν πολεμικές αποστολές. Κάποιοι άλλοι, όπως ο Καναδάς, η Δανία, και η Νορβηγία συμμετείχαν επίσης,  με πολύ μικρές όμως δυνάμεις. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους δέχθηκαν να περιπολούν, αλλά όχι να πολεμούν. Μάλιστα, η Γερμανία, επέλεξε να παρακολουθεί εκ του μακρόθεν.
Με το τέλος της επέμβασης να είναι ακόμη μακριά, το Παρίσι και το Λονδίνο δείχνουν να αγανακτούν. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να συμμετέχουν σε αναγνωρίσεις, εναέριους ανεφοδιασμούς, και σε άλλες εξειδικευμένες αποστολές, αλά αρνούνται να συμμετάσχουν σε βομβαρδισμούς παρά τις εκκλήσεις των Γάλλων και των Βρετανών.
Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Alain Juppe και ο Βρετανός ομόλογός του William Hague παραπονιούνται για την αδράνεια των περισσότερων κρατών μελών, που δεν κάνουν αρκετά. Όπως λένε, οι δυο χώρες τους είναι αυτές που φέρουν όλο το βάρος.
Έτσι, για τρίτη φορά από το τέλος του ψυχρού πολέμου, το ΝΑΤΟ ανέλαβε μια αποστολή την οποία όμως δεν μπορεί να φέρει σε πέρας, τουλάχιστον χωρίς την ηγεσία των ΗΠΑ. Εν τω μεταξύ,  οι ΗΠΑ μάλλον δεν έχουν ακόμη αντιληφτεί πλήρως, ότι το ΝΑΤΟ δεν χρησιμεύει πλέον σε τίποτα. Το κόστος του είναι πολύ μεγαλύτερο των ωφελειών για την αμερικανική ασφάλεια, και η άποψη ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να παραμείνουν εγκλωβισμένες στα ζητήματα της ασφάλειας της Ευρώπης, δεν είναι πλέον τόσο οφθαλμοφανής.
Έφτασε η ώρα να συζητηθεί σοβαρά η βιωσιμότητα του ΝΑΤΟ. Μπορεί η συμμαχία να μας θυμίζει ως θεσμός τις κοινές δημοκρατικές αξίες της ατλαντικής κοινότητας, και την συνεργασία των στρατών της Ευρώπης, αλλά όπως αποδείχθηκε μέχρι στιγμής, δεν μπορεί να αναλάβει και να φέρει σε πέρας σύνθετες αποστολές στον σύγχρονο κόσμο.
Οι τρεις αποτυχίες του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, στο Αφγανιστάν και στη Λιβύη, μπορεί  να μην είναι αρκετές για να το παροπλίσουν, αλλά είναι αρκετές ώστε να τεθούν κάποια κρίσιμα ερωτήματα σε σχέση με την αξία του.

πηγη