Κομπάρσοι σε ταινία καταστροφής

Λέγεται ότι όλοι μπορούν να θυμηθούν που βρίσκονταν όταν έμαθαν για την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Οι όλοι είναι πάρα πολλοί, αλλά ο υποφαινόμενος σίγουρα θυμάται. 

Ήμουν στην Νάξο και πήγαινα για τη δουλειά, όταν είδα κόσμο μαζεμένο σε ένα ίντερνετ καφέ. Πλησίασα και τους βρήκα να κοιτάνε το τρέιλερ από κάποια ταινία καταστροφής. 

Το τρέιλερ δεν μου φάνηκε πρωτότυπο. Κόσμος να τρέχει πανικόβλητος στην (Ποια άλλη;
Ποια πόλη καταστρέφουν πρώτη οι εξωγήινοι-τέρατα-τρομοκράτες-μετεωρίτες-τυφώνες;) Νέα Υόρκη. 
Φωτιές, άνθρωποι να βουτάνε από το εβδομηκοστό και βάλε όροφο, πυροσβεστική, πτώματα και ένα πλάνο που διαρκώς επαναλαμβανόταν: Ένα αεροπλάνο να πέφτει σε ουρανοξύστη. 

«Άλλη μια ταινία όπου ο Μπρους Γουίλις σώζει τον κόσμο», σκέφτηκα. 

Αλλά μετά παρατήρησα το σήμα του CNN και τα πρόσωπα των τουριστών που παρακολουθούσαν το ίδιο «τρέιλερ». Χρειάστηκαν λίγα δευτερόλεπτα μέχρι να καταλάβω ότι αυτό που έβλεπα δεν ήταν ταινία. 

~~ 

Αυτό που μου συνέβη εκείνη τη μέρα, όπως και στους περισσότερους, αποκαλείται το «φαινόμενο του ανοίκειου». 

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ δίνει τον ορισμό του «ανοίκειου»: 

«Το ανοίκειο φαινόμενο παράγεται όταν εξαλείφεται η διάκριση ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, όπως όταν κάτι που πάντα θεωρούσαμε φανταστικό εμφανίζεται μπροστά μας στην πραγματικότητα.» 

~~ 

Στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο είναι πολύ συνηθισμένο τέχνασμα. Ίσως η πιο ιδιοφυής απόδοση του είναι στο βιβλίο του Μεξικάνου συγγραφέα Χουάν Ρούφλο: «Πέδρο Πάραμο» -το μυθιστόρημα με το οποίο ουσιαστικά επινοήθηκε ο φανταστικός ρεαλισμός. 

Εκεί ο πρωταγωνιστής επιστρέφει στο χωριό του πατέρα του, όπου συναναστρέφεται τους νεκρούς λες και είναι το πιο φυσιολογικό πράγμα που θα μπορούσε να κάνει. 

«Τι γίνεται, να σε κεράσω ένα καφεδάκι;»
«Δεν μπορώ να πιω, είμαι νεκρός.»
«Καλά… Παξιμάδι θες;» 

~~ 
Όμως στην περίπτωση της Ενδεκάτης Σεπτεμβρίου το ανοίκειο λειτουργεί αντίστροφα. 

Εκεί είναι η ζωή που μιμείται την τέχνη, η πραγματικότητα μοιάζει να είναι αποκύημα της φαντασίας, και οι άνθρωποι, ειδικά όσοι το έζησαν από κοντά, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τα όρια ανάμεσα στο αληθινό και το φαντασιακό. 

Είδαμε σε προηγούμενα κείμενα τον πανικό που προκάλεσαν οι ραδιοφωνικές αναμεταδόσεις φανταστικών ειδήσεων, στην Αγγλία του 1926 και στην Αμερική του 1938. 

(«Οι αρειανοί του Ουέλς» http://sanejoker.info/2013/01/orson-welles-invasion.html «Εξοργισμένοι άνεργοι καταστρέφουν το κοινοβούλιο»http://sanejoker.info/2013/01/broadcasting-from-the-barricades.html) 

Σε εκείνες τις περιπτώσεις –αναφέρομαι στον Ουέλς και τον Νοξ- ο νεωτερισμός των μέσων μετάδοσης έκανε πιστευτή την ιστορία περί εθνικής καταστροφής (από εξωγήινους ή από τους κομμουνιστές). 

Το 2001 οι άνθρωποι είχαν δει πολλές φορές την Νέα Υόρκη να καταστρέφεται. Παλιότερα στον «Πύργο της Κόλασης», αργότερα –και με πιο ρεαλιστικά εφέ- στην «Ημέρα Ανεξαρτησίας», στο «Γκοτζίλα» και σε πολλές ακόμα ταινίες. 

Έτσι, ενώ ζούσαν την αληθινή καταστροφή, ένιωθαν «σαν να είναι κομπάρσοι σε ταινία καταστροφής». 

Τα πανικόβλητα πλήθη στους δρόμους της Νέας Υόρκης έμοιαζαν με «ταινία τρόμου σε πολύ γρήγορο ρυθμό, με παραλείψεις και αλλαγές πλάνων.» 

~~ 
Ένας Νεοϋορκέζος είπε: «Όλοι τρέχαμε σαν να μας κυνηγούσε ο Γκοτζίλα.» 

Μια δημοσιογράφος είπε ότι το να κινείσαι εκείνη τη μέρα στην Νέα Υόρκη ήταν «σαν να διασχίζεις με το αυτοκίνητο ένα τεράστιο κινηματογραφικό σκηνικό.» 

Και ένας κριτικός τηλεόρασης: «Ήταν σαν η ζωή να μιμούνταν τα ειδικά εφέ κακών ταινιών, τους φρικτούς θανάτους του Πύργου της Κολάσεως ή τους εξωγήινους στην Ημέρα Ανεξαρτησίας που καταστρέφανε την πόλη». 

Οι άνθρωποι έβλεπαν αυτό που συνέβαινε και ενώ ήξεραν ότι είναι αληθινό, δεν μπορούσαν παρά να το συγκρίνουν με όσα ήδη ήξεραν: Την κινηματογραφική πραγματικότητα. 

~~ 

Δε θα πούμε τίποτα για τις συνομωσιολογίες όπου η ίδια η CIA υποτίθεται ότι εκπαίδευσε τους τρομοκράτες ούτε για την τόσο εύστοχη δήλωση του Νόαμ Τσόμσκι ότι αυτή η επίθεση ήταν το καλύτερο δώρο για τα γεράκια της κυβέρνησης –όπως αποδείχτηκε. 

Το παράξενο είναι ο τρόπος που λειτούργησε ο εγκέφαλος των παρισταμένων –και μη. 

Συνηθισμένοι να απολαμβάνουν τον τρόμο στις κινηματογραφικές αίθουσες ή απλά να ενημερώνονται για βομβιστικές επιθέσεις και αεροπορικές επιδρομές σε κάποια μακρινή χώρα όπου ζουν μαύροι, Άραβες και Σέρβοι, δεν μπορούσαν να τοποθετήσουν τον εαυτό τους μέσα σε εκείνη την τόσο «εικονική» πραγματικότητα. 

Ένας πατέρας (γράφει η Joanna Bourke, στο βιβλίο της “Fear: A cultural history”, εκδόσεις Σαββάλα) χρειάστηκε να επαναλάβει πολλές φορές στο παιδί του ότι αυτό που «έπαιζε» η τηλεόραση δεν ήταν video–game. 

~~ 
Σε αυτό το ανοίκειο φαινόμενο αναφέρεται και η Ναόμι Κλάιν, στο βιβλίο της: «Το δόγμα του σοκ». Αλλά εκεί ο πνευματικός κλονισμός είναι μεθοδευμένος και εξυπηρετεί συμφέροντα (χωρίς καμία, μα καμία συγκάλυψη). 


















Το ανοίκειο φαινόμενο στην Ελλάδα ξεκινάει όταν ένας πρωθυπουργός βγαίνει στην τηλεόραση με φόντο την υπέροχη θάλασσα -ο ήλιος λάμπει πάντα στην τιβί- και παραδέχεται ότι λεφτά δεν υπάρχουν και ότι τα (χαλκευμένα) στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. δείχνουν ότι έχουμε πιάσει πάτο. 



Οι Έλληνες παρακολουθούν την είδηση λες και βλέπουν διαφήμιση του ΕΟΤ. 

«Α, ωραίο και το Καστελόριζο, ε;»
«Ναι, αλλά είναι μακριά.»
«Πόσες ώρες από την Αθήνα;»
«Δε θα είναι καμιά δωδεκαριά; Το λιγότερο…»
«Τι λέει αυτός;»
«Ξέρω ‘γω. Τι θα φτιάξουμε για βραδινό;» 

Το μνημόνιο είναι λιγότερο σημαντικό από το γεύμα της επόμενης ημέρας ή τις διακοπές του καλοκαιριού. 

~~ 

Πέντε χρόνια και δύο μνημόνια μετά κάποιοι συνεχίζουν να συγχέουν την τηλεόραση με την πραγματικότητα.

Γελωτοποιός