Kαπιταλισμός...Πάντα κάποιος θα κερδίζει αλλά εις βάρος κάποιων άλλων, συνήθως των περισσότερων.

Η δυναμική του καπιταλισμού...

Στo Καίμπριτζ της Αγγλίας, συγκεκριμένα στο νησάκι Έλι, οι τουρίστες μεταξύ άλλων θαυμάζουν και τους μεσαιωνικούς καθεδρικούς, ένδοξα απομεινάρια της φεουδαρχικής εποχής. 

Η περιοχή όμως έχει κι ένα άγνωστο στους περισσότερους ιστορικό ενδιαφέρον πολιτικο-κοινωνικό-οικονομικής υφής: 

πολλές καλλιεργήσιμες τωρα εκτάσεις, στις εποχές ανέγερσης και ακμής των μεγαλόπρεπων ναών ήταν βάλτοι. Η αποστράγγιση των εδαφών πραγματοποιήθηκε αργότερα όταν πλέον είχε επικρατήσει ένας διαφορετικός παραγωγικός σχηματισμός,

ο καπιταλισμός.

Ενώ λοιπόν κατα την φεουδαρχική εποχή το υπερπροιόν που καρπωνόταν η ηγεμονική τάξη των πριγκηπων, μαρκησίων, βασιλιάδων, καρδιναλίων και λοιπών αρχόντων δαπανείτο για επιβλητικά έργα αυτοπροβολής και υστεροφημίας των χρηματοδοτών τους εδραιώνοντας την πολιτική τους ισχύ, στην εποχή του καπιταλισμού το υπερπροιόν επενδύετο ξανα στην παραγωγή για να εδραιώσει τον κεφαλαιούχο στην αγορά που δραστηριοποιείτο, αποδίδοντάς του ακόμα μεγαλύτερα κέρδη.

Είναι γεγονός πως ο καπιταλισμός απελευθέρωσε παραγωγικές δυνάμεις σε πρωτοφανή βαθμό για την ως τοτε ιστορία της ανθρωπότητας. 

Αυτό οφείλεται στην ιδιαίτερη δυναμική που έχει η ίδια του η δομή, δυναμική που απουσιάζει απο το φεουδαρχικό παραγωγικό σύστημα. 

Βάση του καπιταλισμού είναι η διαρκής ανάπτυξη. Επειδή το κεφάλαιο παίρνει τη μορφή εμπορευμάτων και υπηρεσιών που διατίθενται σε ανταγωνιστικές αγορές, ο κεφαλαιούχος επανεπενδύει την υπεραξία που καρπώνεται υπο τη μορφή κερδών, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στον ανταγωνισμό με τους έταιρους καπιταλιστές: επενδύει στην εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών στην παραγωγική διαδικασία επιδιώκοντας αύξηση της παραγωγικότητας της επιχειρήσής του και στην ανακάλυψη ή βελτίωση νέων ή υφιστάμενων αγαθών και υπηρεσιών.

Όσο όμως πραγματοποιείται η παραπάνω διαδικασία συμβαίνει το εξής: το φορντικό καπιταλιστικό μοντέλο της μαζικής παραγωγής με τον τευλοριστικού τύπου ανειδίκευτο εργάτη στον πυρήνα του, που εκτός απο φορέας εργατικής δύναμης είναι ταυτόχρονα και φορέας καταναλωτικής δύναμης, άρχισε να κλονίζεται. 

Τα όρια του φορντικού υποδείγματος τίθενται απο την περιορισμένη ικανότητα του κεφαλαίου να αυξάνει συνεχώς την συνολική παραγωγικότητα με ρυθμούς τέτοιους που να επαρκούν για την αφομοίωση του κόστους, που προέρχεται αφενός απο την συνεχή εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών και αφετέρου απο την ίδια τη φύση της τευλοριστικής οργάνωσης της εργασίας, η οποία δομείται στη φιγούρα του ανειδίκευτου εργάτη που σταδιακά χάνει, εφόσον αντικαθίσταται απο τη μηχανή, την ικανή καταναλωτική δύναμη που απαιτείται για την πραγμάτωση της παραγωγής και άρα του κέρδους. 

Η μείωση της ζωντανής εργασίας στο πλαίσιο των νέων τεχνολογικών εφαρμογών οδήγησε προς μια επαναδιοργάνωση της εργασιακής διαδικασίας, με επικέντρο τον ακρως εξειδικευμένο πλέον εργάτη, με στόχο τη θεμελίωση νέων, περισσότερο ευέλικτων συνδυασμών προσώπου και μηχανής, τη δημιουργία νέων ιεραρχιών μεταξύ των εργαζομένων και τη συστηματική εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων.

Η ρύθμιση του κοινωνικού κυκλώματος διανομής αποτελεί βασικό παράγοντα δημιουργίας και πραγμάτωσης του κέρδους. Η δυσκολία έγκειται στη ρύμθιση του ποσοστού διανομής δίχως να τεθεί σε κίνδυνο η συνεχής συσσώρευση του κεφαλαίου και το προσδωκόμενο ποσοστό κέρδους. Στο πλαίσιο του κευνσιανού υποδείγματος η κοινωνική ασφάλιση είναι σχεδιασμένη κατα τρόπο που διατηρεί τους ανέργους ως καταναλωτές. 

Οι άνεργοι παίρνουν ένα επίδομα ώστε να διατηρείται η ζήτηση σε κάποια ανεκτά επίπεδα μεσα στη διαδικασία αναπαραγωγής του κεφαλαίου, ενώ παράλληλα εκπαιδεύονταν στις νέες τεχνολογίες, εξειδικεύονταν. 

Η εμφάνιση του στασιμοπληθωρισμού όμως στις αρχές του ’70, αρχικά στις ΗΠΑ και κατόπιν στη δυτ. ευρώπη, ήταν η αρχή του οριστικού τέλους του κευνσιανού υποδείγματος σταθεροποίησης μέσω τόνωσης της ζήτησης. Η πληθώρα των ανέργων και γενικά εκείνων που χρειάζονταν κρατική πρόνοια άσκησε τεραστιες δημοσιονομικές πιέσεις, δίνοντας την ευκαιρία στους θιασώτες του νεο-φιλελευθερισμού να κατακεραυνώσουν το κευνσιανό μοντέλο και να μιλούν ουσιαστικά για απορρύθμισή του.

Η κατάργηση του νομισματικού κανόνα χρυσού απο την κυβέρνηση Νίξον, που προηγήθηκε και προκάλεσε την πετρελαική κρίση του ’73, εγκαθίδρυσε ένα καινούριο καπιταλιστικό στάδιο: τον χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό. 

Η πρωτοφανής επέκταση της καταναλωτικής και στεγαστικής πίστης που δειλά τότε, εκρηκτικά αργότερα, εμφανίστηκε στον δυτικό κόσμο, είχε ως συνέπεια να δούμε το εξής “παράδοξο”: ενώ η παραγωγικότητα στον δυτικό κόσμο αύξανε ραγδαία, το ιδιωτικό χρέος ακολουθούσε πορεία ευθέως ανάλογη. 

Ενώ δηλαδή η παραγωγικότητα του ανθρώπου στον δυτικό κόσμο συνεχώς αυξανόταν, ο ίδιος άνθρωπος άρχιζε ταυτόχρονα να υπερχρεώνεται για να καταναλώσει και να στεγαστεί. 

Το κευνσιανό μοντέλο τόνωσης της ζήτησης μέσω προνοιακών παροχών και βοηθημάτων αντικαταστάθηκε εν πολλοίς απο την καταναλωτική πίστη, με την έννοια υποκαταστασης της, ασθενούς διαφορετικά, ζήτησης. 

Ενω παλαιότερα “θυσιαζόταν”, σύμφωνα με την οικονομίστικη φιλελεύθερη λογική, ένα μέρος κεφαλαιου που δαπανείτο σε επιδοματα και παροχές, τωρα δανειζεται έντοκα για να κάνει ακριβώς την ίδια δουλειά με πριν, την τόνωση της ζήτησης. Η συγκεκριμενη πρακτική βέβαια, όπως έχει διαπιστωθεί ιστορικά, ενεχει τεράστια δυναμική φούσκας σε όλα τα επίπεδα.

Ο καπιταλισμός δεν είναι στατικό και αναλλοίωτο ιστορικά Είναι. 

Αντίθετα είναι εξόχως δυναμικό Γίγνεσθαι, και μεσα σε αυτην την δυναμική του εκδηλώνονται οι τεράστιες αντιφάσεις του, αντιφάσεις ως προς το διακύβευμα αν όντως είναι το βέλτιστο παραγωγικό σύστημα για την ανθρωπινη ευημερία, και οι εγγενείς κρίσεις του, συνέπεια των αντιφάσεων του. 

Ο καπιταλισμός ως σύστημα, αν τον εξετάσουμε υπο το πρίσμα της θεωρίας παιγνίων είναι απόλυτα win-lose και ποτέ win-win. 

Πάντα κάποιος θα κερδίζει αλλά εις βάρος κάποιων άλλων, συνήθως των περισσότερων. 

O καπιταλισμός υπήρξε πρόοδος, απελευθέρωσε δυνάμεις, σιγόνταρε τις πολιτικές ελευθερίες θέλοντας διεύρυνση σε νέες αγορές/νέους εργατες-πελάτες (γυναίκες, αφροαμερικανοί, κτλ), και πράγματι υπήρξε χρήσιμο στάδιο της ιστορικής μας πορείας. 

Καιρός να προχωρήσουμε όμως.

Στο κείμενο έχουν χρησιμοποιηθεί αποσπάσματα απο το βιβλίο του Κώστα Μελά “Παγκοσμιοποίηση“

short link: http://wp.me/p1jMOV-3L