H Κατερίνη και μερικά άλλα τοπωνύμια
Πριν από μερικές μέρες, με την ευκαιρία της γιορτής της Αγίας Αικατερίνης, ο βουλευτής Πιερίας της ΝΔ κ. Κωνσταντόπουλος διατύπωσε μια ρηξικέλευθη πρόταση που μου έδωσε το έναυσμα για το σημερινό άρθρο. Συγκεκριμένα, πρότεινε να μετονομαστεί η πόλη της Κατερίνης σε Αγία Αικατερίνη, κάτι που αποτελεί, όπως είπε, διακαή πόθο και του τοπικού μητροπολίτη. Τη χειρονομία αυτή τη θεωρεί “ελάχιστη ανταπόδοση αγάπης και πνοής ζωής στο πρόσωπο του Αγίου Δεσπότη μας ο οποίος επί 27 συναπτά έτη προσέφερε μόνο αγάπη σε κάθε πολίτη της Πιερίας”.
Όπως τονίζει ο βουλευτής, πιστεύει ακράδαντα ότι η μετονομασία θα ενισχύσει το γόητρο της πόλης μας, τη θρησκευτική και πνευματική της δυναμική, καθιστώντας την παγκόσμιο πολιτισμικό κέντρο” (!). Και η τελευταία παράγραφος αξίζει να παρατεθεί: “Παρακαλώ επ΄ ευκαιρίας της μεθαυριανής γιορτής της πόλης μας δεχθείτε την εικόνα της Αγ. Αικατερίνης που λατρεύεται στο Κεμπέκ του Καναδά από τους Ινδιάνους της περιοχής, αναδεικνύοντας το μεγαλείο της...
πίστης μας όπου γης”.
Το “επ’ ευκαιρίας” δεν είναι δική μου απροσεξία, υπάρχει στο κείμενο του βουλευτή, αλλά αυτό είναι το λιγότερο.
Νομίζω πως αν θεσπιστεί ποτέ το βραβείο κοινοβουλευτικής σαχλαμάρας, η επιστολή του βουλευτή Πιερίας θα διεκδικήσει βραβείο.
Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς;
Την πρόβλεψη πως η Κατερίνη, αν μετονομαστεί, θα γίνει, ως διά μαγείας, όχι πανελλήνιο, όχι βαλκανικό, όχι ευρωπαϊκό αλλά παγκόσμιο πολιτιστικό κέντρο;
Την εικόνα που λατρεύεται από Ινδιάνους του Κεμπέκ;
Το ότι θεωρείται απολύτως φυσικό να μετονομαστεί κοτζάμ πρωτεύουσα νομού επειδή έτσι επιθυμεί (διακαώς, έστω) ο τοπικός μητροπολίτης;
Βέβαια, σαν όνειρο δεν είναι άσχημο.
Χάρη στη μετονομασία της, η πρώην Κατερίνη θα γίνει παγκόσμιος προορισμός τουριστών, κι αν στο μεταξύ βρεθεί ζωή στον Άρη δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα μετατραπεί και σε διαπλανητικό πολιτισμικό κέντρο!
Μικρά πράσινα ανθρωπάκια θα συρρέουν από τις τέσσερις γωνιές του ηλιακού συστήματος, και θα διαπληκτίζονται με τους ερυθρόδερμους του Κεμπέκ για το ποιος θα προσκυνήσει πρώτος την εικόνα, ενώ οι ευτυχείς ντόπιοι θα μετράνε τα έσοδα και δεν θα προλαβαίνουν να κλείνουν δωμάτια στα εκατονταόροφα ξενοδοχεία που θα χτιστούν για τα πλήθη των προσκυνητών (θα χρειαστεί βέβαια και ένα μεγαλούτσικο πάρκινγκ για διαστημόπλοια).
Ο μόνος φόβος είναι μήπως ο επόμενος μητροπολίτης έχει άλλα γούστα και ζητήσει νέα μετονομασία, οπότε η ταλαίπωρη πρωτεύουσα της Πιερίας θα μετονομάζεται κάθε είκοσι χρόνια.
Σύμφωνα με την επικρατούσα εκδοχή, που την υποστηρίζει και ο Χ. Συμεωνίδης, που έχει γράψει το πρόσφατο και μνημειώδες Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων, η Κατερίνη πήρε το όνομά της από το “Αικατερίνη”, από ένα εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης που υπήρχε εκεί από αρκετά παλιά, και όποιος αναδιφήσει εφημερίδες των αρχών του εικοστού αιώνα θα δει την πόλη να αναφέρεται, υπερδιορθωμένα, ως Αικατερίνη.
Μια και μια καλή φίλη είχε την καλοσύνη να μου στείλει μερικές σελίδες (σε φωτογραφία) από το λεξικό του Συμεωνίδη, σκέφτηκα να παραθέσω εδώ την ετυμολογία μερικών ακόμα ελληνικών πόλεων.
Ας πούμε, η Κοζάνη ετυμολογείται από το σλαβικό koza (γίδα, όπως τη λένε οι σλαβόφωνοι της Εορδαίας, σημειώνει ο Συμεωνίδης), που ίσως σημαίνει ότι αρχικά θα ήταν εκεί οικισμός γιδοβοσκών.
Το Καρπενήσι δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με νησί, και η γραφή με ήτα είναι παρετυμολογική. Κανονικά Καρπενίσι θα έπρεπε να γράφεται (φυσικά θα δεχτούμε τη γραφή που έχει καθιερωθεί) και προέρχεται από το αρωμουνικό carpin, carpen, που είναι το δέντρο οστρύα ή γαβρί, που αφθονεί όπως φαίνεται στην περιοχή, με απώτερη αρχή το λατινικό carpinus.
Η Τρίπολη φαίνεται ελληνικότατη, αλλά ξέρουμε από την ιστορία ότι ο Κολοκοτρώνης πολιόρκησε την Τριπολιτσά ή Ντρομπολιτσά (τη σφαγή των Τούρκων και Εβραίων αμάχων που ακολούθησε δεν την ξέρουμε γιατί δεν πολυδιδάσκεται). Ο Μπαμπινιώτης επιμένει ότι μάλλον ονομάστηκε έτσι από τη συγχώνευση τριών κωμοπόλεων, αλλά ο Συμεωνίδης δίνει ξένο έτυμο, ή μάλλον παραθέτει διάφορες απόψεις που έχουν προταθεί χωρίς να είναι σαφές αν προτιμά κάποιαν: α) από τα σλαβικά dobr (βελανιδιά, η μεταγραφή μου είναι στο περίπου) και polje “πεδιάδα”), β) από το σλαβ. *Dobropolica “καλή πεδιάδα”, γ) από κάποιο σλαβικό ή αλβανικό *Drobolica/Drobolice, που ανάγεται στη λέξη για τα έντερα, επειδή έψηναν κοκορέτσια, δ) από έναν σλαβικό τύπο *Τοπολιτσά με ανάπτυξη του ρ.
Για τον Τύρναβο, πάλι, δεν υπάρχει αμφιβολία, το τοπωνύμιο είναι σλαβικό, από το Trnovo που σημαίνει “τόπος με αγκαθόβατους” -ίδια ρίζα στο βουλγαρικό Τίρνοβο και στη σλοβάκικη Τρνάβα. Και πάλι το ύψιλον δεν δικαιολογείται, αλλά νομίζω πως θα το κρατήσουμε.
Η Καρδίτσα ωστόσο είναι πιο μπερδεμένη υπόθεση, μια και έχουν διατυπωθεί απόψεις για προέλευση από κάποια *Καρυδίτσα (από την καρυδιά) ή από κάποια υποθετική Παναγιά Καρυδίτισσα (η τροπή σε -ίτσα υπάρχει στην Παλαιοκαστρίτσα που ήταν Παλαιοκαστρίτισσα). Η τρίτη εκδοχή που παραθέτει ο Συμεωνίδης (χωρίς να αναφέρει ποιαν προτιμά) είναι ολοφάνερα η πιθανότερη, κατά τη γνώμη μου: από το σλάβικο γκραντ (πόλη, κάστρο) ή μάλλον από το υποκοριστικό του, Γκαρντίτσι, μέσω ενός αμάρτυρου “Καρδίτσι.
Για τον Βόλο, ή Γόλο όπως ήταν η ονομασία του παλιότερα, ο Χατζιδάκις είχε προτείνει το σλαβ. golo, “γυμνός, άδενδρος”, που το προτιμά ο Συμεωνίδης. Ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι το τοπωνύμιο Γόλος προέρχεται από το τουρκικό Yolkaz (από το Ιωλκός) -αλλά υπήρξε τέτοιο τουρκικό τοπωνύμιο; Έχει προταθεί επίσης το βόλος = αλιευτικό δίχτυ και κατ΄επέκταση ο τόπος ο κατάλληλος για να ρίξεις δίχτυα, αλλά αυτό δεν εξηγεί τον τύπο “Γόλος” που μαρτυρείται από τα 1333. Υπάρχει φυσικά και η (αστήρικτη) συσχέτιση με τον σβώλο του χώματος, εξαιτίας της οποίας σε παλιές εφημερίδες θα δείτε να γράφεται “Βώλος”.
Τα Γρεβενά έχουν σλάβικη αρχή, από το greben “ακρώρεια, ράχη βουνού”. Υπάρχει και η σπάνια λέξη γρεμπανο, ο βράχος, ή τα γρέμπανα, οι απόκρημνοι βράχοι, όπως στο δημοτικό τραγούδι για το αρνί που “με το κουδούνι στο λαιμό τα γρέμπανα περπάτει”.
Τα Γιαννιτσά πάλι φαίνονται ελληνικής αρχής τοπωνύμιο αλλά από πίσω βρίσκεται το τούρκικο Yenice “Νεάπολη” και προσαρμόστηκε στα ελληνικά με παρετυμολογία από τον Γιάννη. Αυτή είναι η άποψη του Συμεωνίδη, διότι ο Μπαμπινιώτης, επικαλούμενος τον Χατζιδάκι, εικάζει ότι ίσως το ελληνικό είναι παλιότερο (από κάποιον Γιάννη) και η τουρκική ονομασία είναι προσαρμογή της ελληνικής. Προσωπικά, βρίσκω τον Συμεωνίδη πειστικότερο.
Η Πρέβεζα είναι από το αλβανικό prevezë, υποκοριστικό του prevë που σημαίνει “δρόμος, πέρασμα”, αλλά η αλβανική λέξη είναι σλαβικής αρχής. Βρίσκεται άλλωστε σε πέρασμα η πόλη. Για την Άρτα ο Συμεωνίδης φαίνεται να δέχεται την παλιά ετυμολογηση του Χατζιδάκι (από τον Άραχθο, μέσω του τ. Άραθθος > Άραθθα > *Άρθα > Άρτα), όμως ο Μπαμπινιώτης θεωρεί πιθανότερη την προέλευση από το σλαβικό τοπωνύμιο Balta (έλος, λίμνη), ενώ τις προάλλες σε σχόλιο είχε αναφερθεί η άποψη ότι προέρχεται από τον σλαβικό δυικό αριθμό rta (δυο υψώματα, δυο λόφοι).
Τα Γιάννενα/Ιωάννινα έχουν αποδοθεί σε κάποιον Ιωάννη που ήταν ο πρώτος οικιστής τους, σε κάποιον βυζαντινό αυτοκράτορα ή σε κάποια μονή του Ιωάννη του Προδρόμου. Ωστόσο, πολλοί μελετητές πρόκριναν τούρκικη αρχή (από τους αγιάνηδες, ayan, τους άρχοντες δηλαδή μιας περιοχής). Υπάρχει και άποψη για σλαβική αρχή, που θα παρακαλέσω να μας την εξηγήσει ο Γρηγόρης Κ. όταν περάσει από εδώ.
Και η τέταρτη πρωτεύουσα νομού της Ηπείρου, η Ηγουμενίτσα, έχει διαφιλονικούμενη ετυμολογία. Δεν είδα τι υποστηρίζει ο Συμεωνίδης, αλλά ο Μπαμπινιώτης θεωρεί ότι το τοπωνύμιο ονομάστηκε έτσι ως υποκοριστικό της ηγουμένης. Παρετυμολογία μυρίζει αυτό, ιδίως αν σκεφτούμε το σέρβικο Gomjenica -αλλά κι εδώ περιμένω περισσότερα από τους σλαβομαθείς του ιστολογίου.
Εν καιρώ θα ακολουθήσει δεύτερο άρθρο με τοπωνύμια χωριών που επαναλαμβάνονται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, σαν το Γαρδίκι ή τη Μαγούλα.
Ως τότε, ελπίζουμε στη μετονομασία της Κατερίνης που θα τη μετατρέψει σε παγκόσμιο πολιτισμικό κέντρο και περιμένουμε τους Ινδιάνους του Κεμπέκ να φέρουν τα χρυσά κουτάλια.
Αριστοφάνη απάντηση έδωσα στον παραπάνω ανιστόρητο που είναι και βουλευτής σε ένα άλλο μπλόγκ.Το όνομα της Κατερίνης θα μπορούσε να ήταν Άτηρα ένα όνομα που είχε το μέρος αυτό στην αρχαιότητα.
ΑπάντησηΔιαγραφή