Τα χωριά θα πάρουν την εκδίκησή τους;

ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΩΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ….*

 

      Η τιμή που μου έγινε  από την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου είναι μεγάλη και ευχαριστώ θερμά όλα τα μέλη της. Το βιβλίο μου «Πίσω στο χωριό…Η απάντηση στην κρίση είναι η αγροτική παραγωγή» αποτελεί μια νέα προσέγγιση της ανάπτυξης που βασίζεται σε τρεις παραμέτρους:

      -Πρώτη είναι  η παράμετρος της κρίσης. 

Η κρίση είναι βαθιά, συστημική, και για την Ελλάδα τίθεται πλέον άμεσα το θέμα της επιβίωσης μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Δεν πρέπει συνεπώς να μείνουμε στα καθιερωμένα και στο πολιτικώς ορθό, αλλά ως επιστήμονες, πρέπει να έχουμε την παρρησία να προειδοποιήσουμε την Πολιτεία και την κοινωνία και να αναδείξουμε τις εφικτές λύσεις. 

Έρχονται χρόνια δύσκολα, σκληρά και ...

πρέπει να ετοιμασθούμε κατάλληλα. Η διεθνής κρίση εντείνει εξάλλου σε πολλές περιοχές του πλανήτη την επισιτιστική κρίση κι αυτό δίνει μια ιδιαίτερη διάσταση στο θέμα που μας απασχολεί.

      

-Δεύτερη παράμετρος είναι η αγροτική  παραγωγή, ως συνιστώσα μιας ανάπτυξης νέου τύπου: 

τοπικής,  εθνικής,  παραγωγικής, δυναμικής  με βάση κυρίως το παραδοσιακό μας οπλοστάσιο και την βαθιά ιστορική εμπειρία, με παράλληλη βέβαια χρήση των νέων μεθόδων και με σεβασμό στο οικοσύστημα. 

Μας ενδιαφέρει μια γεωργία πολυσχιδής, που παράγει πολλά προϊόντα και όχι μόνο αυτά που επιδοτούνται, μια γεωργία που συνδυάζει την εκλογικευμένη παραγωγή, την παραδοσιακές μεθόδους του τόπου και τις σύγχρονες πρακτικές που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. 

Στόχος η παραγωγή προϊόντων ποιότητας, η μεταποίησή τους κοντά στους χώρους παραγωγής, η προώθηση των αγαθών στην αγορά με  αποτελεσματικούς  τρόπους και η νέα σχέση του παραγωγού τόσο με τον έμπορο όσο και με τον  καταναλωτή, μέσα από τον αλληλοσεβασμό και τον  αντίστοιχο επιμερισμό των ωφελημάτων σε ισότιμη βάση.

      -Ο συνδυασμός των δύο πρώτων παραμέτρων μας οδηγεί στο κύριο θέμα της ταραγμένης εποχής μας, στο κοινωνικό ζήτημα, στο πώς θα «κάνουμε χωριό», δηλαδή πώς θα ξαναφτιάξουμε την κοινωνία μας. Το παλιό μοντέλο της ξέφρενης κατανάλωσης και του ατομικισμού απέτυχε, πρέπει τώρα να προτάξουμε το νέο. Στο νέο μοντέλο κοινωνικής συμβίωσης θα κυριαρχεί το μέτρο, η εργασία, η υπομονή, η συνεργασία, η δικαιοσύνη, η ανθρώπινη σχέση, η συμμετοχή στην κοινότητα. 

Στο νέο σύστημα θα κυριαρχεί η πραγματική οικονομία, όχι η φούσκα, όχι το αλόγιστο  δάνειο, το δεύτερο εξοχικό, η τρίτη τηλεόραση, το τέταρτο αυτοκίνητο, κοκ. Το νέο οικονομικό αλλά και κοινωνικό αίτημα είναι αυτό του μέτρου, της κοινότητας, της ανθρωπιάς.

      Γι αυτό το «πίσω στο χωριό», έχει νόημα σήμερα. Ο άνθρωπος ιστορικά εξελίχθηκε κι έφτιαξε το χωριό, την μικρή τοπική κοινότητα όπου δημιουργήθηκε η ανθρώπινη, βιοτική σχέση. 

Ο μοντερνισμός σε όλες του τις εκδοχές  υποβάθμισε το χωριό και τους ανθρώπους του και ο καπιταλισμός έκανε τελικά την πόλη προωθώντας τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες. Ηρθε η ώρα φαίνεται όπου το χωριό θα πάρει την εκδίκησή του, αφού ο αχαλίνωτος χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός καταστρέφει την οικονομία, την κοινωνία, το περιβάλλον, την επιχείρηση. Ο πολίτης αναζητεί διέξοδο, ο άνθρωπος θέλει πειστικές λύσεις.

      Η γεωργία δεν είναι απλά ένας ακόμα οικονομικός συντελεστής, εμπεριέχει όλα τα στοιχεία που οριοθετούν έναν τρόπος ζωής. Εργασία, συμμετοχή, ταύτιση με τη φύση, άμεση σχέση με τους ανθρώπους, παράδοση, οικογένεια, κοινότητα. 

Η γεωργία είναι μια πειστική απάντηση στο σημερινό αδιέξοδο και μια απάντηση στην κρίση, αφού  ο αγροτικός τομέας από τη φύση του και την εκτεταμένη παρουσία του στην ενδοχώρα παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα προσωπικού ή κοινωνικού χαρακτήρα. 

Πέρα από τα εμφανή πλεονεκτήματα που συνδέονται με τον τρόπο ζωής κοντά στη φύση, ο αγροτικός τομέας παρουσιάζει υψηλό δείκτη συνέργειας με άλλους κλάδους και τομείς της πραγματικής οικονομίας : μεταποίηση, εξαγωγές, υποδομές, τουρισμός, πολιτισμός, εστίαση, κατανάλωση, κοκ, Όλοι αυτοί οι τομείς συνδέονται με τον αγροτικό χώρο, επηρεάζονται από τις δραστηριότητές του, εξαρτώνται από τις πρώτες ύλες του (δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, μέλι, κρέας, γάλα, τυροκομικά, ξυλεία, αλιεύματα, κοκ) και αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη συναφών υπηρεσιών μέσα στην οικονομική ζωή.  

Οι τομείς αυτοί συνολικά συνθέτουν έναν ευρύτερο κύκλο που αποκαλώ «σύστημα αγρο-συνεργειών». Το σύνολο των θέσεων εργασίας αφορά στην ουσία την πραγματική μας οικονομία, ενδιαφέρει όλες σχεδόν τις οικογένειες  και  είναι διάσπαρτο σε ολόκληρη την επικράτεια.

      Η μεγέθυνση αλλά και η νέα σύνθεση του ΑΕΠ θα προέλθει μόνο μέσα από την αύξηση της παραγωγής στους κλάδους της πραγματικής οικονομίας. 

Γι αυτό είναι απαραίτητο να εμπεδωθεί μια διαφορετική αντίληψη σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη: 

μια ανάπτυξη βιώσιμη και ποιοτική, με αναζωογόννηση της υπαίθρου, με ενίσχυση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, με εθνική αλληλεγγύη, με μέτρα ουσιαστικής στήριξης των αγροτών και κίνητρα για κάθε νέο παραγωγό προίόντων και υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο. 

Χρειαζόμαστε ένα παραγωγικο-κεντρικό μοντέλο, αντί της σημερινής καταναλωτικής φούσκας εισαγωμένων προϊόντων. Δηλαδή στροφή στην πραγματική οικονομία, στον άνθρωπο και στο προϊόν του κόπου του, με έμφαση στην ποιοτική παραγωγή. 

Και βεβαίως χρειζόμαστε μια άλλη σχέση ανάμεσα στον παραγωγό και στον καταναλωτή, με πλήρη αξιοποίηση των σύγχρονων συστημάτων προώθησης προϊόντων και κατάλληλων συνεργασιών. Η έκφραση «Πίσω στο χωριό» εκφράζει όντως μια ανάγκη, αλλά και δεν πρέπει να γίνει  μια παγίδα για αφελείς ή ευκαιρία κερδοσκοπίας από επιτήδειους. 

Η εποχή των πανάκριβων μελετών και της υιοθέτησης εκ μέρους των αγροτών ακατάλληλων μοντέλων καλλιέργειας και εκτροφής ζώων πέρασε και την πληρώσαμε ακριβά. Ξέρουμε πλέον πώς να φυλαχθούμε.

      

Η γενικευμένη οικονομική κρίση και η σκληρή πολιτική της λιτότητας προκαλούν στη χώρα μας πρωτοφανή οικονομική ύφεση, δραματική  αύξηση της ανεργίας και κυρίως ανεργία των νέων. 

Η μετεγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων ανέργων στο χωριό, στην επαρχία και η ένταξή τους στην αγροτική παραγωγή και στο ευρύτερο σύστημα των «αγρο-συνεργειών» με οργανωμένο τρόπο,  τεχνικο-επιστημονική υποστήριξη, διοικητική υποβοήθηση και κίνητρα θα δώσει διέξοδο και εργασία σε όσους το επιθυμούν και παράλληλα θα αυξήσει την εθνική παραγωγή, μειώνοντας τις εισαγωγές και αυξάνοντας τις εξαγωγές. 

Αλλά αυτό πρέπει να γίνει με σχέδιο, με στόχους  και με συμμετοχή των ίδιων των παραγωγών: μόνο η συνειδητή συμμετοχή τους, ατομική και συλλογική, θα διασφαλίσει τη νέα προοπτική. Το κράτος δεν μπορεί και δεν πρέπει να καλύπτει τα χρέη των συνεταιρισμών και οι παραγωγοί πρέπει να μετέχουν υπεύθυνα, με περηφάνεια, με δικαιώματα και υποχρεώσεις, στο εθνικό παραγωγικό και φορολογικό σύστημα.

     Επιστροφή στο χωριό λοπόν. 

Ενα χωριό σύγχρονο, όπου η πρόσβαση και η επικοινωνία είναι πλέον εύκολη, ειδικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, οι υποδομές λειτουργικές, η ποιότητα ζωής καλύτερη σε σχέση με το δράμα των πόλεων, η καθημερινότητα ανθρώπινη. 

Ενα χωριό όμως που παράγει, που αποτελεί οργανωμένη κοινωνία αλληλεγγύης, ενεργό τοπική κοινότητα, που ζει μέσα  από την ουσιαστική συνεργασία των ανθρώπων, των παραγωγών, των βιοτεχνών, του εμπορίου, των τουριστικών επιχειρήσεων και των καταναλωτών. 

Ένα χωριό, που στηρίζει συνειδητά και συστηματικά τα τοπικά μας προϊόντα, που εκπέμπει ποιότητα σχέσεων, κοινωνική ανταπόκριση και ενισχύει την ευημερία του ατόμου μέσα από την ασφάλεια της συμμετοχής του στην κοινότητα.

     Για την προώθηση του νέου συστήματος των «αγρο-συνεργειών» απαιτείται ριζικός επανασχεδιασμός των δημοσίων πολιτικών, επανεξέταση των κοινοτικών και εθνικών επιδοτήσεων, αναθεώρηση της τεχνικής εκπαίδευσης, σύνδεση της παραγωγής με την εγχώρια και τη διεθνή αγορά, εθνική πολιτική γης. 

Το νέο παραγωγικό μοντέλο θα είναι αγρο-κεντρικό, δυναμικό, ποιοτικό, εξωστρεφές. Κι αυτό σημαίνει εργασία, επενδύσεις, συνέργειες, ώστε να υπάρξει ισχυρή οικονομική ανάκαμψη, αμοιβαίο όφελος και ανάδειξη του εθνικού δυναμικού μέσα από μια πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη. 

Η προώθηση του οικονομικού μοντέλου των αγρο-συνεργειών συνεπάγεται ανατροπή του σημερινού υπερσυγκεντρωτικού κράτους αφού η υιοθέτησή του θα επιφέρει ουσιαστική αποκέντρωση των οικονομικών δραστηριοτήτων, αναδιοργάνωση της διοίκησης με επίκεντρο  την περιφέρεια, αναθεώρηση των δημοσίων πολιτικών ώστε να λάβουν επιτέλους υπόψη τους την βαθιά κρίση, μεγάλης κλίμακας μετεγκατάσταση των ενδιαφερομένων ανέργων από την πρωτεύουσα και τις άλλες μεγάλες πόλεις στην ύπαιθρο, ενίσχυση της μικρής αγροτικής επιχειρηματικότητας και γενικότερα συνεκτικές προσπάθειες για διασφάλιση της επιβίωσης  του πληθυσμού σε εποχή κρίσης και αυξανόμενης φτώχειας. 

Οι νέοι Συνεταιρισμοί, οι ομάδες παραγωγών, το ΔΠΘ, οι Δήμοι, οι Περιφέρειες έχουν ένα λαμπρό πεδίο μπροστά τους και η συνεργασία αγροτικών και αστικών Δήμων μπορεί να δημιουργήσει νέα πρότυπα οικονομικής συνεργασίας για κοινό όφελος.

     Ο κόσμος που ζούμε είναι ασταθής, οι ισορροπίες που γνωρίζαμε έχουν αλλάξει, τα μέλλον θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από τις δικές μας ενέργειες. Να δούμε άμεσα πού μπορούμε καλύτερα, ποιά είναι τα εθνικά συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, πώς θα δράσουμε έξυπνα για να βελτιώσουμε διεθνώς τη θέση μας. 

Αν διαβάσει κανείς τις πρόσφατες μελέτες σχετικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης της χώρας και αντιμετώπισης της κρίσης, παρατηρεί δύο κυρίως πράγματα: μια συχνή αναφορά στον αγροτικό τομέα και ταυτόχρονα, μια έλλειψη εξειδίκευσης των προτάσεων. 

Αναγνωρίζονται, συχνά, οι μεγάλες δυνατότητες του τομέα, αλλά όταν πάμε στο πώς και με ποιό τρόπο  η αμηχανία είναι εμφανής. Το μεγάλο άλμα και στοίχημα της ελληνικής οικονομίας σημαίνει κυρίως στροφή στην παραγωγή, συνειδητή επιλογή κατανάλωσης ντόπιων προϊόντων, συστηματική προβολή του made in Greece.  

Γι αυτό πρέπει επειγόντως να συζητήσουμε για κίνητρα, μηχανισμούς στήριξης των νέων, μικρο-δάνεια με χαμηλό επιτόκιο, με δυό λόγια για ένα αποτελεσματικό σύστημα υποστήριξης των παραγωγών έξω  από την απογοητευτική σημερινή γραφειοκρατία. 

Πρέπει να δούμε το όλο θέμα υπό το πρίσμα της νέας, μικρής αγροτικής επιχειρηματικότητας, όπου ακόμα υστερούμε: ο πρωτογενής τομέας παρά την κρίση και μέχρι το 2010 βρίσκονταν πολύ χαμηλά στις προτιμήσεις των νέων επιχειρηματιών (2%  περίπου στην Ελλάδα σε σχέση με 12% στο  Βέλγιο, βλ. την πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ «Η μικρή επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, 2010-2011, των Σταύρου Ιωαννίδη και Στελίνας Χατζηχρήστου).

     Θεωρώ ότι πρέπει να δράσουμε τώρα υπεύθυνα και με εθνικό σχέδιο. Η κρίση είναι βαθιά, δεν είναι μόνο κρίση αριθμών, τίθενται θέματα αξιών, επιλογών, κατεύθυνσης. Εχουμε ως χώρα μια μοναδική μακραίωνη ιστορική εμπειρία, ξέρουμε τί είναι χωριό, δηλαδή κοινότητα ανθρώπων, έχουμε τον απαράμιλλο διατροφικό μας πολιτισμό, το εκπληκτικό μας περιβάλλον και την πλούσια βιοποικιλότητα. 

Δεν μπορούμε συνεοπώς να συνεχίσουμε έτσι, δηλαδή να εισάγουμε τα πάντα, να χρεώνουμε για τις αλόγιστες ενέργειές μας τις επόμενες γενιές, να υποθηκεύουμε το μέλλον της πατρίδα μας. 

Η ενασχόληση με τη γεωργία απαιτεί κυρίως ισορροπημένη προσέγγιση, προσωπική διάθεση. Ενα νέο ζευγάρι, γιατί γι αυτό τελικά μιλούμε, αντί να κάθεται άνεργο στην  Αθήνα, μπορεί,  με σχετικά μικρό κεφάλαιο και κυρίως με διάθεση εργασίας, να κερδίσει επάξια τη ζωή του, να δημιουργήσει τις βάσεις για ένα αξιοπρεπές μέλλον στην επαρχία.

     Πεποίθησή μου είναι ότι έχουμε σαν κοινωνία όλα αυτά που χρειάζονται για να ξεκινήσουμε μια νέα πορεία, με ένα παραγωγικό μοντέλο, όπου ο πρωτεγενής τομέας θα έχει καθοριστικό ρόλο. 

Δεν πιστεύω ότι το μοντέλο της οικονομίας των υπηρεσιών αποτελεί λύση, αφού οι υπηρεσίες πρέπει να στηρίζονται στην παραγωγή και στη μεταποίηση. Αν όλα είναι εισαγόμενα δεν υπάρχει διέξοδος. Θέλουμε ένα μοντέλο παραγωγικό, αγρο-κεντρικό, δηλαδή ένα ανθρωπο-κεντρικό, αφού χωρίς τον παραγωγό, τον άνθρωπο, δεν έχει ενδιαφέρον καμμία δραστηριότητα. 

Υπό την έννοια αυτή η επιλογή του χωριού, της γεωργίας ως τρόπου ζωής είναι σημαντική προσωπική αλλά και πολιτική επιλογή, είναι επιλογή ανθρωπίνων σχέσεων, διαφορετικής οργάνωσης του κοινωνικού βίου. Η ευημερία δεν ταυτίζεται με την κατοχή υλικών αγαθών. 

Ο αγρότης, ο παραγωγός μπορεί, χάρη στην επαφή του με τη φύση να αναδείξει τη νέα ισορροπία, δηλαδή την ηθική διάσταση της ανάπτυξης και την κοινωνική χρησιμότητα των παραγομένων προϊόντων. « Ο αληθινός πολιτισμός προέρχεται μέσα από τη φύση και είναι αγνός, λιτός και απλός » (Masanobu Fukuoka) Το μέλλον μας θα διαμορφωθεί με βάση αυτές τις αρχές καθώς και από την συμμετοχή μας στην κοινότητα, το τέλος του υπερβολικού καταναλωτισμού και του ατομικισμού είναι πλέον ορατό. 

Ετσι όλα μπορούν να αλλάξουν. Σε αυτό το πλαίσιο ο γεωργός, ο παραγωγός, το χωριό με τα αυθεντικά του έθιμά του και τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής, έχουν ένα νέο κοινωνικό και οικονομικό ρόλο.

     Δεν υπάρχουν σήμερα άλλες λύσεις για πολλούς ανέργους κατοίκους των πόλεων. Εκεί επικρατεί μαρασμός, απογοήτευση, αδιέξοδο. Εδώ υπάρχει προκοπή, εργασία, παραγωγή, συμμετοχή.

Γι αυτό σας συγχαίρω για την πρωτοβουλία διοργάνωσης αυτής  της δημόσιας συζήτησης εδώ στη Νέα Ορεστιάδα, μια περιοχή με εκπληκτικές δυνατότητες που απέδειξε με τις ομάδες των παραγωγών ότι μπορεί και ξέρει να παράγει, μπορεί και ξέρει να ανοίγει δρόμους. Εύχομαι αυτή σας η Πρωτοβουλία να δώσει έμπρακτα αποτελέσματα για το καλό του τόπου, για το μέλλον των παιδιών σας, για το μέλλον της βιώσιμης ανάπτυξης στην Ελλάδα.

 

*Eισήγηση του Αθανασίου Θεοδωράκη, πολιτικού επιστήμονα

στο Συνέδριο «Να κάνουμε τη γεωργία τρόπο ζωής»,

Νέα Ορεστιάδα 6-7 Οκτωβρίου 2012