Το θαύμα του Διός υψίστου

«Διί υψίστω». H μία έκπληξη διαδεχόταν την άλλη όταν τον περασμένο Μάιο ένας κίονας, που στεκόταν όρθιος στη θέση του επί αιώνες περιμένοντας το ανθρώπινο χέρι που θα τον ανέσυρε από τη λάσπη, έδινε το στίγμα μιας σπουδαίας ανακάλυψης.

Μετά τον κίονα, ένας αετός. Κατόπιν ένας βωμός και δίπλα του η πλάκα με τον κρίκο στον οποίο δένονταν τα ζώα της θυσίας.

Και έπειτα από αυτόν μια επιγραφή: «Διί υψίστω». Ο ιερός τόπος των αρχαίων Μακεδόνων, το Δίον της Πιερίας, που τα τελευταία τριάντα χρόνια μαζί με τα νερά που αναβλύζουν φέρνει στην επιφάνεια και τα θαυμάσια ιερά τα οποία συγκέντρωναν κάποτε τα αναθήματα των πιστών βασιλιάδων, αρχόντων και απλών ανθρώπων, προσφέρει ακόμη μία ανακάλυψη.

Ενα ιερό αφιερωμένο στον Δία τον ύψιστο.

Τον Δία παντοκράτορα.

Τον παντοδύναμο θεό της κορυφής του Ολύμπου και συγχρόνως τον πρώτο από όλους τους θεούς.

Και επειδή ένας θεός δεν μπορεί να μείνει για πάντα - όσο και να έχει εκπέσει και να μη λατρεύεται πια - κάτω από το παχύ στρώμα της λάσπης που φθάνει ως και τρία μέτρα, ο Δίας περίμενε ατάραχος τους ανθρώπους που θα τον έφερναν και πάλι στο φως.

Ενθρονος, όπως ταιριάζει σε βασιλιάδες, με τα σύμβολα της εξουσίας στα χέρια, τον κεραυνό στο ένα και το σκήπτρο στο άλλο, αναδύθηκε ανέγγιχτος θαρρείς από τον χρόνο, σε φυσικό σχεδόν μέγεθος, επιβλητικός και ...
μεγαλοπρεπής.

Ο καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής

Ο καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής, έχοντας ήδη ανασκάψει το μεγάλο ιερό του Ολυμπίου Διός - από τον οποίο πήρε και το όνομά της η περιοχή αυτή στους πρόποδες του Ολύμπου-, το ιερό της μυστηριακής, αιγυπτιακής θεότητος Ισιδος, δημόσια κτίρια και οικίες της αρχαίας πόλης δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό του.

Τα λόγια του προσεκτικά και μετρημένα - η σπουδαία ανασκαφή βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη - όμως τα στοιχεία ήδη ατράνταχτα. «Είναι ένα ιερό που τα έχει όλα!» λέει. «Τον ναό, τη στοά, τον βωμό, τα αναθήματα και το λατρευτικό άγαλμα του θεού στη θέση του. Αυτό δεν είναι καθημερινό πράγμα».

Τα νερά αναβλύζουν από κάθε πόρο του εδάφους στο Δίον. Και όταν ανεβαίνει η στάθμη του υδροφόρου ορίζοντα και το ποτάμι του ο Βαφύρας υπερχειλίζει, τότε ξεχύνονται στην πεδιάδα, καλύπτοντας τα πάντα στο διάβα τους.

Ετσι θάφτηκαν στη λάσπη τα λαμπρά ιερά και τα πλούσια οικοδομήματα της αρχαίας πόλης. Αλλά και έτσι σώθηκαν, προστατευμένα στο πέρασμα των αιώνων από επιδρομές, λεηλασίες και φυσικά φαινόμενα.

Μια σύμπτωση ή μια καλή τύχη ήταν η αφορμή για την αποκάλυψη του ιερού, του δεύτερου αφιερωμένου στον Δία, που έρχεται τώρα να προστεθεί στα ήδη υπάρχοντα: το ιερό της Δήμητρας, το ιερό του Ασκληπιού και βεβαίως της Ισιδος. Για την προστασία αυτού του τελευταίου, που πλημμυρίζει συχνά, άρχισαν τον περασμένο Μάρτιο εργασίες αποστράγγισης και διεύρυνσης της κοίτης του ποταμού. Και όλα άλλαξαν όταν, δίπλα ακριβώς στο ιερό της Ισιδος εντοπίστηκε στη λάσπη ο πρώτος κίονας.

«Είναι η πρώτη φορά, τώρα, που έχουμε ένα πλήρες ιερό. Και μάλιστα του Διός υψίστου» λέει ο κ. Παντερμαλής. «Ο Δίας ύψιστος είναι ο θεός της κορυφής του Ολύμπου και συγχρόνως στην αντίληψη των αρχαίων ο πρώτος θεός. Με τον Δία δηλαδή υπάρχει ένα είδος μονοθεϊσμού».

Ο ίδιος υπενθυμίζει μάλιστα ότι όταν οι Εβδομήκοντα μετέφρασαν στην Αλεξάνδρεια την Παλαιά Διαθήκη, τον «μόνο θεό» των Ιουδαίων τον απέδωσαν ως «ύψιστο». Εναν χαρακτηρισμό που προέρχεται από τον Δία ύψιστο. «Εχει μεγάλο ενδιαφέρον και βαθύ νόημα η σχέση αυτή με τις μετέπειτα θεολογικές εξελίξεις αλλά και ένα ιδιαίτερο νόημα για τη Μακεδονία» καταλήγει ο κ. Παντερμαλής.

Κάτω από τρία μέτρα λάσπης αποκαλύφθηκε το ιερό του Διός υψίστου. Το νερό, λόγω των πηγών που υπάρχουν, φθάνει σταθερά στο ενάμισι μέτρο

H εξάπλωση των Μακεδόνων στην Ανατολή έκανε εξάλλου τον Δία εξαιρετικά οικείο στους εξελληνισμένους λαούς. Από την αυλή των Μακεδόνων - όπως αποδεικνύουν οι αρχαίες επιγραφές - ως τη Συρία και την Αίγυπτο, οι ευγενείς έκαναν αναθήματα στον Δία ύψιστο, προς χάριν του οποίου είχαν καταργηθεί τα σύνορα και οι τοπικές θρησκευτικές πεποιθήσεις. «Εχει ιδιαίτερη σημασία το πώς επέζησε αυτός ο θεός. Πρόκειται για μια αλυσίδα, οι κρίκοι της οποίας όμως ερευνώνται ακόμη» λέει ο κ. Παντερμαλής.

Αλλά το σπουδαίο εύρημα του Δίου έχει και άλλη διάσταση. Το άγαλμα του Δία, αν και ακέφαλο ως αυτήν τη στιγμή καθώς η ανασκαφή συνεχίζεται, επιβεβαιώνει για πρώτη φορά και πέρα από κάθε αμφιβολία - αφού αποκαλύφθηκε στην αρχική του θέση - ότι ο Δίας ύψιστος εικονίζεται ένθρονος. «Γνωρίζουμε τώρα με βεβαιότητα ότι αυτός είναι ο βασικός τύπος απεικόνισης του θεού και όχι όρθιος να κάνει θυσία, όπως πίστευαν παλαιότερα» τονίζει κατηγορηματικώς ο κ. Παντερμαλής. Γεγονός το οποίο αποδεικνύεται και στη ρωμαϊκή απεικόνιση του Δία υψίστου, τον Δία του Καπιτωλίου.

«Το Δίον είναι το μεγαλύτερο μακεδονικό ιερό, σχετίζεται με τη μακεδονική ιστορία, σχετίζεται με τη μονοθεϊστική αντίληψη, σχετίζεται με τον Δία του Καπιτωλίου. Και πίσω από την τυπολογία του αγάλματος βρίσκεται ως ανάμνηση ο Δίας της Ολυμπίας» λέει ο κ. Παντερμαλής.
Τα αναθήματα

Ο Δίας ύψιστος ένθρονος, όπως αποκαλύφθηκε στο ιερό του στο Δίον

Δώδεκα μαρμάρινοι αετοί έχουν αποκαλυφθεί ως αυτήν τη στιγμή στο ιερό. Και ο καθένας τους είναι διαφορετικός από τον άλλο, έστω και στις λεπτομέρειες. Αλλος έχει κλειστά τα φτερά και άλλος ανοιχτά, άλλος πατάει πάνω σε κεραυνό, ένας άλλος πάνω σε δεμάτι στάχυα, άλλοι έχουν αρπάξει ζώα, όπως ένα βόδι, που επρόκειτο να θυσιαστεί στον θεό, άλλοι είναι σε φυσικό μέγεθος και άλλοι όχι. Ολοι όμως φέρουν τα σύμβολα της θυσίας.

Της αιματηρής με τη θυσία των ζώων και της αναίμακτης, όπως μαρτυρεί η φιάλη, ένα ρηχό αγγείο για τη σπονδή του κρασιού.

Είναι η πρώτη φορά που βρέθηκαν αετοί στο Δίον. Και καθώς προσαρμόστηκαν στους κίονες με την επιγραφή «Διί υψίστω» έγινε παραπάνω από φανερό ότι πρόκειται για αναθήματα. Οπως λέει ο κ. Παντερμαλής, ο αετός του Διός εχρησιμοποιείτο από τη δυναστεία των Μακεδόνων και βρισκόταν στα νομίσματά τους ήδη από τις αρχές του 4ου π.X. αιώνα ενώ η λατρεία του Διός υψίστου ιδιαιτέρως φαίνεται ότι καλλιεργήθηκε στην αυλή του Φιλίππου E' και του Περσέα, τον 2ο π.X. αιώνα.

Μάρμαρο και πωρόλιθος είναι τα υλικά του εντυπωσιακού ιερού το οποίο έζησε, σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία, από τα ελληνιστικά χρόνια ως τον 2ο μ.X. αιώνα, συνυπήρξε δηλαδή με το παρακείμενο ιερό της Ισιδος. Τα όριά του δεν έχουν εντοπισθεί ακόμη, ενδιαφέρον στοιχείο του όμως είναι σίγουρα το ψηφιδωτό των αυτοκρατορικών χρόνων το οποίο μετά μεγάλης δυσκολίας, αφού από κάτω αναβλύζουν τα νερά, αποκαλύφθηκε στο εσωτερικό και στο πτερόν του ιερού.

Οι θυσίες

Στο μεγάλο ιερό του Ολυμπίου Διός οι 15 πλάκες με τους κρίκους για τα ζώα, από τις 30 που φαίνεται ότι υπήρχαν συνολικά, δίνουν σαφείς πληροφορίες για την έκταση των θυσιών. Αλλά και μια αναγνωρίσιμη εικόνα για τον αρχαιολόγο, ο οποίος και εδώ, στο ιερό του Διός υψίστου, βρέθηκε μπροστά στον βωμό και στην πλάκα, όπου το ζώο της θυσίας προετοιμαζόταν για να ενωθεί με τον θεό. «Αυτός ο βωμός όμως έχει μια ιδιαιτερότητα καθώς στο πίσω μέρος του βρίσκεται προσαρτημένη μια λεκάνη για τη συγκέντρωση νερού, πιθανώς για εξαγνισμό» λέει ο κ. Παντερμαλής.

Και μένει η έρευνα - η οποία συνεχίζεται - να αποδείξει τους λόγους για τους οποίους οι αρχαίοι επέλεξαν αυτή τη θέση με τις πολλές πηγές προκειμένου να κτίσουν το ιερό του θεού τους. Μία κτιστή, κολυμβητή δεξαμενή εξάλλου που αποκαλύπτεται δίπλα στο ιερό - μετά δυσκολίας αφού από τον πυθμένα της αναβλύζει άφθονο νερό - ενισχύει τις υποθέσεις για τελετές καθαρμού.

Το πρόβλημα των νερών φυσικά παραμένει - στο ιερό φθάνει σε ύψος ενάμισι μέτρου - με αποτέλεσμα η ανασκαφή να διεξάγεται κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. H διεύρυνση ωστόσο της κοίτης του ποταμού μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια για μια μεσαία πλημμύρα.

«H τύχη μας είναι ότι επιμένουμε και εκεί που δεν περιμένει κανείς να βρούμε κάτι» αναφέρει ο κ. Παντερμαλής που θυμάται ότι και το ιερό της Ισιδος αποκαλύφθηκε στα τέσσερα μέτρα λάσπης ενώ επισημαίνει ιδιαιτέρως την πολύτιμη παρουσία επί μία εικοσαετία της συνεργάτιδός του, αρχαιολόγου, κυρίας Κορίνας Βαστέλη. «H καλύτερη στιγμή μας είναι όταν κάτι ξεπηδάει μέσα από τη λάσπη» λέει.

Δίον, ένας τόπος ιερός

Αναθήματα με απεικονίσεις αετών, οι οποίοι συμβολίζουν τον Δία

Σε έκταση 1.500 στρεμμάτων στην εύφορη πεδιάδα της Πιερίας και κάτω από τον επιβλητικό όγκο του Ολύμπου απλώνεται σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος του Δίου.

H ιερή πόλη των Μακεδόνων, καλά φυλαγμένη μέσα στη λάσπη που δημιουργούν οι πηγές, ξεπροβάλλει εδώ και τριάντα χρόνια σιγά σιγά προκαλώντας τον θαυμασμό για το μέγεθος, τον πλούτο, το κάλλος και την σπουδαιότητα των ιερών της, τα εξαιρετικά οικοδομήματά της αλλά και τα αναρίθμητα έργα τέχνης και αντικείμενα που έρχονται στο φως.

Δύο μεγάλες ενότητες, η πόλη την οποία περιβάλλει ένα εντυπωσιακό τείχος και έξω από αυτό τα ιερά και άλλα δημόσια κτίρια συγκροτούν το Δίον. Εντός της πόλης έρχονται στο φως οι μεγάλοι πλακόστρωτοι δρόμοι, τα καταστήματα και το αξιοθαύμαστο σύστημα υδροδότησης. Και έξω από αυτήν τα ιερά, το θέατρο, το στάδιο. Το μεγάλο ιερό του Ολυμπίου Διός, κατ' αρχάς, για το οποίο φημιζόταν το Δίον στην αρχαιότητα, εκεί όπου συγκεντρώνονταν οι Μακεδόνες να λατρέψουν τον θεό τους και γίνονταν οι πανελλήνιοι αγώνες.

Το ιερό της Δήμητρας επίσης που θεωρείται το παλαιότερο όλων, καθώς και το ιερό του θεού Ασκληπιού. Ακόμη το ιερό της μυστηριακής θεότητας Ισιδος μέσα σε ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον με πηγές και αναβλύζοντα νερά - όπως άλλωστε συμβαίνει με όλα τα ιερά της - με το άγαλμα της θεάς να εντυπωσιάζει σήμερα τον επισκέπτη, τοποθετημένο στον φυσικό του χώρο, αν και σε αντίγραφο βεβαίως. Το ίδιο και το άγαλμα της θεάς Αφροδίτης που βρίσκεται σε ναΐσκο στον ίδιο χώρο.

Σεισμός και πλημμύρες υπήρξαν οι αιτίες καταστροφής της ιερής πόλης. Με ζωή περίπου από το 500 π.X. το Δίον ήκμασε τελευταία φορά τον 4ο αιώνα μ.X., για να περάσει εν συνεχεία στη λήθη. Φαίνεται μάλιστα - όπως λέει ο κ. Παντερμαλής - ότι τουλάχιστον ως το 300 - 400 μ.X. ορισμένα από τα αρχαία ιερά του συνυπήρχαν με τα χριστιανικά, που είχαν ανεγερθεί εν τω μεταξύ. H Ισις και ο Δίας ύψιστος ίσως ήταν μεταξύ αυτών.

Για αυτά τα ιερά του Δίου θα μιλήσει σήμερα το βράδυ ο κ. Παντερμαλής σε εκδήλωση στον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος έχει διαμορφωθεί σε ένα τεράστιο, καλά οργανωμένο και με απόλυτο σεβασμό στα μνημεία, αρχαιολογικό πάρκο. Και για το στοιχείο του νερού που συνοδεύει πάντα την Ισιδα, αυτήν την αιγυπτιακή θεά της γονιμότητας, πρόκειται να αναφερθεί σε συνέδριο το οποίο θα πραγματοποιηθεί το φθινόπωρο στην Πέργαμο της Μικράς Ασίας.

Από το 1973 ο καθηγητής κ. Δημήτρης Παντερμαλής ανασκάπτει στο Δίον. Και δεν έχει πάψει ούτε στιγμή να ξαφνιάζεται με όσα κρύβει η γη της Πιερίας, όπως δείχνει άλλωστε και το τελευταίο εύρημα. Το Δίον είναι βέβαιο ότι ξαναζεί.

MAPIA ΘΕΡΜΟΥ

http://www.google.gr

29 Ιαν 2012