Η Επιστροφή του Ασώτου

Ένα μικρό διήγημα, με πρωταγωνιστές τον Δράχμιο και την Ευρωπία, ως εισαγωγή στη νομισματική περιπέτεια της Ελλάδας την τελευταία δεκαετία και το σημερινό αδιέξοδο...


Του Βασίλη Γκίζη*
Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε κάπου μια μι­κρή πολιτεία. Οι κάτοικοί της δεν ήταν πλού­σιοι, όλοι όμως είχαν τα απαραίτη­τα προς το ζην και κάτι παραπάνω: είχαν το σπίτι τους, το καθημερινό γεύμα τους, το κτήμα τους, τις απα­ραίτητες ηλεκτρικές συσκευές, το αυτοκίνητό τους. Επιπλέον, απολάμβαναν τον καφέ ή το γεύμα τους στη γειτονιά με προσφιλή τους πρόσω­πα και βέβαια είχαν ελεύθερο χρό­νο για δευτερεύουσες ασχολίες – τα χόμπι τους.
Τέλος,
είχαν τη δυνατότητα κάθε χρόνο να απολαύσουν ολιγοήμερες διακοπές στον τόπο τους. Με άλλα λόγια, είχαν μια «Αξιοπρεπή Ζωή» με δυνατότητα δημιουργίας και προ­κοπής. Τα εμπορικά μαγαζιά λει­τουργούσαν, οι βιομηχανίες παρή­γαν προϊόντα, η γη καλλιεργούνταν, ενώ τον τόπο τους επισκέπτονταν κάτοικοι άλλων πολιτειών επειδή ήταν όμορφος και φθηνός.
Υπεύθυνος και ρυθμιστής της πο­λιτείας ήταν ένας περίεργος τύπος, ο οποίος είχε τον ρόλο του «γενικού κουμανταδόρου». Είχε πολλά στρα­βά κι ανάποδα: ήταν άστατος, ευ­μετάβλητος και μπαγαπόντης. Αλλά είχε και πολλά καλά: ήταν πανταχού παρών και φρόντιζε να μη λείπει τί­ποτα από τα απαραίτητα για την πο­λιτεία. Φρόντιζε για τη στέγη, το φα­γητό, τη μετακίνηση, τη διασκέδαση και όλα τα άλλα αγαθά.
Δυστυχώς γι’ αυτόν, όμως, δεν μπόρεσε ποτέ να δώσει πλούτο στους κατοίκους της πολιτείας κι εκείνοι άρχισαν να δυσανασχετούν κι εν τέλει να ζητούν την αντικατάστασή του. Παρέλειψα, όμως, να σας πω το όνομά του: λεγόταν Δράχμιος.
Την περίοδο εκείνη έτυχε οι κάτοι­κοι να ακούσουν για μία νέα γυναί­κα, που επισκεπτόταν μια γειτονική πολιτεία, και την κάλεσαν να έρθει στον τόπο τους. Η γυναίκα αυτή φι­λοδοξούσε να αναλάβει τον ρόλο του γενικού κουμανταδόρου, έτσι λοιπόν βάλθηκε να τους δίνει υπο­σχέσεις ότι θα τους έλυνε τα χρόνια προβλήματά τους (υπαρκτά και ανύ­παρκτα – δεν έχει σημασία): θα τους έκανε αυτάρκεις, περισσότερο σε­βαστούς και κυρίως πλούσιους, εάν στη θέση του Δράχμιου τοποθετού­σαν εκείνη.
Χωρίς πολλή σκέψη, οι κάτοικοι τοποθέτησαν ως γενικό ρυθμιστή της ζωής τους την ξένη αυτή κυρία και ο Δράχμιος εγκατέλειψε την πο­λιτεία. Η αλήθεια είναι ότι εκείνη ήταν όμορφη, σοβαρή, δυνατή και πολύ σταθερή.
Με επιδεξιότητα (ή με δόλο;) τον πρώτο καιρό κατάφερε να προμη­θεύσει τους πολίτες με πληθώρα αγαθών: πολυτελή αυτοκίνητα, με­γάλα σπίτια, πλήθος ηλεκτρονικών συσκευών, ρούχα φανταχτερά και ταξίδια σε μακρινές πολιτείες. Ο κόσμος είχε ξετρελαθεί, και από τη συλλογική του μνήμη σταδιακά άρχι­σε να ξεθωριάζει το παρελθόν, μαζί και ο Δράχμιος.
Και χάρη τούς έκανε...
Τα χρόνια περνούσαν, όταν ξαφ­νικά κάτι άρχισε να αλλάζει. Η ζωή των κατοίκων έγινε πια ακριβή: με­τακίνηση, φαγητό, διακοπές, δια­σκέδαση, όλα ακρίβυναν. Κάποι­οι είπαν ότι έφταιγαν οι ελεύθεροι επαγγελματίες γιατί ήταν ασύδοτοι και κερδοσκοπούσαν. Το εμπόριο δεν πήγαινε καλά, οι βιοτεχνίες άρχισαν να κλείνουν. Κάποιοι είπαν (οι ίδιοι πάλι) ότι έφταιγαν οι επιχειρηματίες γιατί ήταν ασύδοτοι και κερ­δοσκοπούσαν (είπαν τα ίδια). Τέλος, οι τουρίστες δεν επισκέπτονταν πια τόσο πολύ τον τόπο τους γιατί ήταν ακριβός (και «οι ίδιοι» έσπευσαν να πουν ακριβώς «τα ίδια»).
Η κατάσταση χειροτέρευε μέρα με την ημέρα και οι κάτοικοι άρχισαν να αναρωτιούνται τι φταίει. Οι λίγοι, οι ευνοούμενοι (οι... ίδιοι) προσπά­θησαν κι εν πολλοίς κατάφεραν να πείσουν τους κατοίκους ότι φταίνε όλοι τους, διότι είναι απαίδευτοι, ασύδοτοι και κλέφτες (τα... ίδια), ενώ η αγαπητή μας κυρία κάνει ό,τι μπορεί, έλεγαν, και είναι ευτύχημα που καταδέχεται να επιτελεί ακόμη το έργο που της έχει ανατεθεί.
Παρ’ όλα αυτά, οι επιχειρήσεις συνέχισαν να κλείνουν και οι κά­τοικοι άρχισαν να ζουν με λιγότερα χρήματα, θέρμανση, εργασία, κά­ποιοι δε με λιγότερο φαγητό. Κανείς δεν μπορούσε να κάνει κάτι για να αντιδράσει (ενώ όσοι μπορούσαν, δεν ήθελαν), αφού ο γενικός κουμανταδόρος ήταν πια πανίσχυρος. Πα­ρέλειψα, όμως, να σας πω το όνομα της κυρίας αυτής: λεγόταν Ευρωπία.
Το πείραμα απέτυχε
Ανήκω κι εγώ, όπως και κάποιοι από εσάς, στην κατηγορία των αν­θρώπων που πιστεύουν ότι η διήγη­ση μιας σύντομης ιστορίας, βασισμέ­νης σε πραγματικά στοιχεία, μπορεί να χρησιμεύσει ως ένα άριστο μέσο για τη διέγερση της κριτικής ικανό­τητας του αναγνώστη και την ανά­δειξη των πραγματικών δεδομένων, με απώτερο σκοπό την αποκάλυψη της ταλαίπωρης αλήθειας.
Δεν χρειάζεται πολλή φαντασία για να αντιληφθεί κανείς ότι μέχρι τώρα μιλούσαμε για τη Δραχμή και το Ευρώ και τους αποκαλέσαμε «γε­νικούς κουμανταδόρους», γιατί είναι πλέον κοινός τόπος ότι το κυκλοφο­ρούν νόμισμα, όποιο κι αν είναι αυ­τό, αποτελεί τον ρυθμιστή της ζωής και της δημιουργίας των οργανωμέ­νων κοινωνιών.
Η προαναφερθείσα ιστορία είναι αληθινή! Σ’ αυτή περιγράφεται αλ­ληγορικά η πραγματικότητα που βι­ώνουμε τα τελευταία χρόνια χωρίς υπερβολές, αλλά και χωρίς υπεκ­φυγές.
Στην παραπάνω ιστορία οι κάτοικοι κάποια στιγμή – μέσα στην αγωνία, την απογοήτευση και την απόγνωσή τους – αναρωτήθηκαν «Τι φταίει;», αλλά και «Τι κάνουμε τώρα;». Ας ξε­κινήσουμε από τα εύκολα, δηλαδή από τις απλές διαπιστώσεις.
Κατ’ αρχήν, δυστυχώς, το πείραμα με την Ευρωπία απέτυχε. Όσο αυτή παραμένει ο ρυθμιστής της εγχώ­ριας οικονομίας τόσο η κατάσταση της πολιτείας μας θα χειροτερεύει και σκοπός ενός ζώντος οργανισμού – όπως είναι η κοινωνία των ανθρώπων – είναι η συντήρηση και η ανάπτυξή του με τη χρήση διαφόρων μέσων (μεταξύ αυτών και η νομισμα­τική κυκλοφορία) και όχι η συντήρη­ση ενός μέσου εις βάρος του ιδίου του οργανισμού.
Ο οργανισμός οφείλει να επιλέγει το κατάλληλο μέσο και να το χρησι­μοποιεί σωστά και όχι να διατηρεί ένα επιβλαβές για τον ίδιο μέσο στο όνομα του οποιουδήποτε σκοπού ή συμφέροντος των ολίγων, δηλαδή ενός μικρού τμήματός του.
Τον τελευταίο καιρό έχει επικρα­τήσει ένας άνευ προηγουμένου πα­ραλογισμός στην πολιτικο-οικονομική ηγεσία του κράτους μας, η οποία είναι έτοιμη να θυσιάσει ένα μεγάλο τμήμα του ζώντος οργανισμού (βλέ­πε κοινωνικού ιστού), προς όφελος ενός άχρηστου και πλέον επιβλα­βούς μέσου / νομίσματος, το οποίο είναι χρήσιμο μόνο στους ολίγους.
Βέβαια, όπως συμβαίνει σε οποι­ονδήποτε οργανισμό, όταν ένα τμή­μα του πάσχει, τότε επηρεάζεται αρνητικά όλος ο οργανισμός, όταν δε κάποιο τμήμα του νεκρώσει, δεν αργεί να επέλθει το μοιραίο ακόμη και για το μέχρι πρότινος υγιές τμή­μα του. Αυτό είναι κάτι που η αποκα­λούμενη «ελίτ» θα πρέπει σοβαρά να αναλογιστεί.
Πόσο πια θα δανειστούμε;
Στην περίπτωση της Ελλάδας το πρόβλημα είναι απλό: Η οικονομία μας πάσχει από έλλειψη ρευστότη­τας, με πιο απλά λόγια πάσχει από την έλλειψη της αναγκαίας ποσότη­τας χρήματος. Σκοπός του παρόντος κειμένου δεν είναι να αναρωτηθού­με ποιος φταίει για την κατάσταση στην οποία περιήλθαμε και να απο­δώσουμε ευθύνες, αλλά να προβλη­ματιστούμε σχετικά με τη βέλτιστη λύση του προβλήματος, γιατί αυτό προέχει.
Θεωρητικώς, οι εναλλακτικές επιλογές είναι εν γένει δύο: είτε γίνεται εκτύπωση νέου χρήματος είτε «ει­σαγωγή» του. Η λύση που έχει για την ώρα επιλεγεί (ή επιβληθεί) είναι αυτή της εισαγωγής μέσω του δανει­σμού χρήματος από άλλα κράτη και οργανισμούς.
Θεωρητικώς και πάλι, η λύση αυ­τή ευσταθεί, αλλά είναι στην πράξη εφαρμόσιμη μόνο σε ένα κράτος που δεν έχει υψηλό υπάρχοντα δανει­σμό. Η χώρα μας όμως είχε ήδη εξα­ντλήσει κάθε περιθώριο δανεισμού με οικονομικά κριτήρια, πριν καν γί­νει κατανοητό κι εμφανές στους πο­λίτες το πρόβλημα. Πόσο πια θα δα­νειστούμε και γιατί;
Για μια υπερχρεωμένη οικονομία, όπως η δική μας, η προαναφερθεί­σα πολιτική επιπλέον δανεισμού δεν αποτελεί βιώσιμη και διατηρήσιμη επιλογή, γιατί δεν μπορεί να αποπληρώσει ούτε καν το υπάρχον χρέ­ος της.
Ο μόνος τρόπος αποπληρωμής των επιπλέον δανείων μπορεί να γί­νει μονάχα με καθαρά «πολιτικά» κριτήρια και μεθόδους, δηλαδή με την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας και συνεπώς της ελευθερίας, με την ταυτόχρονη καταδίκη μίας ή πε­ρισσοτέρων γενεών σε μια σύγχρο­νη μορφή δουλείας, κατά την οποία το μεγαλύτερο τμήμα του παραγό­μενου πλούτου θα δίδεται στους δα­νειστές για την πληρωμή τόκων κι ένα μικρό υπόλοιπο θα παραμένει προς διανομή στο κράτος για να δι­ατηρεί τις βασικές δομές του και να επιβιώνουν οι κάτοικοί του.
Η οικονομική δε δυσπραγία και η κοινωνική εξαθλίωση θα επιτείνουν και θα παρατείνουν το καθεστώς οι­κονομικής και πολιτικής υποτέλειας με ενδεχόμενες μακροχρόνια απρό­βλεπτες συνέπειες κοινωνικά, εθνο­λογικά, ακόμη και γεωγραφικά. Η δεινή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα μας εγκυμονεί πολύ βασικούς μεσο-μακροπρόθεσμους κινδύνους.
Αλλά δεν έχει ακόμη χαθεί ένα βασικό εργαλείο επιβίωσης ενός ζώντος οργανισμού, παρά την άνευ προηγουμένου περί του αντιθέτου προπαγάνδα: κι αυτό είναι η δυ­νατότητα επιλογής, με τα χρονικά όμως περιθώρια να είναι πια ασφυ­κτικά περιορισμένα.

Η αυτονόητη απάντηση

«Δράχμιος ή Ευρωπία»; Το ερώτημα αυτό από μό­νο του δεν έχει εύκολη απάντηση. Όταν όμως κάνουμε όλοι μας μια μικρή ιστορική αναδρομή -όπως η προαναφερθείσα - και όταν προσθέσουμε στον καθαρά ψευδο-οικονομικό τρόπο σκέψης τον πολιτικο-κοινωνικό (ανεξαρτήτως ιδεολογικών καταβολών και αντιλήψεων), τότε θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε ότι το πραγματικό ερώτημα και συνάμα διακύβευμα είναι το ακόλουθο: «Δράχμιος κι Ελευθερία ή Ευρωπία και Δουλεία»; Τώρα η απάντηση καθίσταται αυτονόητη. Ας είμαστε όμως πραγματιστές και ως προς το εξής: Η επιστροφή του Ασώτου, δηλαδή η επάνο­δος στην εγχώρια νομισματική κυκλοφορία, είναι αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία του εγχειρήματος της σωτηρίας της πολιτείας μας, όχι όμως και ικανή.
Επιβάλλεται η ταυτόχρονη, μελετημένη και προ­γραμματισμένη εκτέλεση τριών επιπλέον ενεργει­ών: η υιοθέτηση νέων κανόνων λειτουργίας της οικονομίας, η θέσπιση και διάχυση νέων κοινω­νικών θεσμών και αξιών και, τέλος, η αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος της πολιτείας μας με άλλα σχήματα και κανόνες κι εν πολλοίς με νέα πρόσω­πα, τα οποία θα είναι οι εμπνευστές, οι φορείς και οι εκτελεστές των αναγκαίων δομικών αλλαγών. Ίσως αυτά τα τρία προαπαιτούμενα να αποτελέ­σουν το αντικείμενο μιας επόμενης μικρής μας ιστορίας και το τέλος της να είναι ευτυχές για όλους μας αδιακρίτως.


*Ο Βασίλης Γκίζης είναι οικονομικός διευθυντής της Draeger Hellas A.E.