Ταύτιση απόψεων Επιστήμης – αρχαίας Σκέψης
Η Φυσική σήμερα διδάσκει, ότι το «Σύμπαν είναι όλα τα φυσικά πράγματα που υπάρχουν, δηλαδή η ύλη που υπάρχει μέσα και ανάμεσα στους γαλαξίες, όλες οι μορφές ενέργειας, όλα τα μη υλικά πράγματα όπως οι μαύρες τρύπες, τα κύματα της βαρύτητας και ολόκληρος ο χώρος που εκτείνεται ως εκεί που εκτείνεται»(1).Το επόμενο ερώτημα, στο οποίο επίσης η σύγχρονη Επιστήμη προσπαθεί να δώσει μία απάντηση, είναι το πως ξεκίνησε η δημιουργία του Σύμπαντος. Οι αναφορές στο Διαδίκτυο για το εν λόγω θέμα υπερβαίνουν τα 36 εκατομμύρια έτσι, ώστε θα ήταν ουτοπικό να γίνει προσπάθεια για την ανάγνωση έστω και ενός μικρού μέρους από αυτές. Στο ερώτημα που αυτόματα δημιουργείται, οι απαντήσεις σήμερα είναι δύο:
1. Υπάρχει μία αυτόματη ενδο-συμπαντική διεργασία.
2. Έγινε μία μεγάλη έκρηξη και εν συνεχεία οργάνωση του Σύμπαντος, που ήταν προϊόν εξωσυμπαντικού «Ευφυούς Σχεδιασμού».
Δεν θα εξετασθούν εδώ τα υπέρ και τα κατά των δύο θεωριών, αλλά αξίζει να υπενθυμισθεί η Ηρακλείτειος άποψη επί του θέματος. Στο απόσπασμα 30 αναφέρεται: «Κόσμον τόνδε, τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν...» (Τον κόσμο αυτό, που είναι ο ίδιος για όλους, δεν τον έκανε κανείς, ούτε θεός ούτε άνθρωπος...), δηλαδή είναι σαφής η άποψη, ότι δεν υπήρξε κάποια εξωσυμπαντική παρέμβαση.
Η αιώνια ζωντανή φωτιά-ενέργεια...
Από τις κβαντικές ιδιότητες της ύλης θεωρείται, ότι κανένα σωματίδιο, τουλάχιστον υποπυρηνικό, δεν είναι στοιχειώδες ή πρωταρχικό, αλλά το καθένα περιέχει κάτι από την ταυτότητα όλων των άλλων (1). Η θεωρία αυτή της κβαντικής Φυσικής βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τη ρήση του Ηράκλειτου: «ουκ εμού αλλά του λόγου ακούσαντας ομολογείν σοφόν εστιν εν πάντα είναι», δηλαδή ο κόσμος είναι ένα ενιαίο και αυτορρυθμιζόμενο σύστημα, που λειτουργεί στο διηνεκές.
Ο Ηράκλειτος δυόμισυ χιλιάδες χρόνια περίπου πριν από τις ανακαλύψεις της σύγχρονης Φυσικής διατυπώνει την άποψη: «Κόσμον τόνδε τον αυτόν απάντων, ούτε τις θεών ούτε ανθρώπων εποίησεν, αλλ’ ην αεί και έστιν και έσται πυρ αείζωον, απτόμενον μέτρα και αποσβεννύμενον μέτρα» (Τον κόσμο τούτο, τον ίδιο για όλους, ούτε θεός ούτε άνθρωπος τον έκανε, αλλά ήταν πάντα και είναι και θα είναι φωτιά αειφόρος, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο). Στο απόσπασμα αυτό δεν χρησιμοποιεί, όπως είναι φυσικό, τη σύγχρονη ορολογία, αλλά ο λόγος του είναι καθαρός και σαφής. Ο Κόσμος, δηλαδή το Σύμπαν, είναι αποτέλεσμα συνεχούς μεταλλαγής μιας αέναης και αειφόρου φωτιάς, δηλαδή υψηλής θερμοκρασίας, που αυτορρυθμίζεται με μέτρο, χωρίς να υπερβαίνει τις ακραίες τιμές, με μια περιοδικότητα σε μορφή κλειστού κύκλου (2, 3, 4, 5, 6, 7, 9).
Δεν έχει καμμιά σημασία με ποιό τρόπο ο Ηράκλειτος έφτασε σε αυτό το συμπέρασμα, αν η έννοια της φωτιάς θα μπορούσε να θεωρηθεί με τα σημερινά δεδομένα ως η ενεργειακή δύναμη του Σύμπαντος ή όποια άλλη υπόθεση μπορεί να γίνει. Εκπληκτική αξία έχει το γεγονός, ότι η σκέψη του φιλοσόφου, γιατί μόνο για σκέψη φαίνεται ότι πρόκειται και όχι πειραματικά δεδομένα, έφτασε σε τέτοιο βαθμό τελειότητας, ώστε να διερωτάται κανείς, αν η σύγχρονη Επιστήμη, εκτός από τις λεπτομέρειες της έρευνας, πρόσθεσε τίποτε περισσότερο στη διατύπωση της σκέψης του. Όμως, εκτός από αυτό το τόσο περιεκτικό και σημαντικό απόσπασμα ο ίδιος συνεχίζει τη στήριξη των θέσεών του με τα πιο κάτω αποσπάσματα, τα οποία συγκρίνονται επίσης προς τις θεωρίες της σημερινής Φυσικής.
Η ταύτιση ενέργειας και ύλης
Στο απόσπασμα 31 αναφέρεται: «Πυρός τροπαί πρώτον θάλασσα, θαλάσσης δε το μεν ήμισυ γη, το δε ήμισυ πρηστήρ. Γη θάλασσα διαχέεται και μετρέεται εις τον αυτόν λόγον οκοίος πρόσθεν ην η γενέσθαι γη.» (Η φωτιά, όταν μεταστοιχειώνεται, γίνεται πρώτα θάλασσα, και η θάλασσα με τη σειρά της το μισό γη και το μισό πύρινο ρεύμα. Η γη ξαναγίνεται θάλασσα και μετριέται στην ίδια αναλογία που ήταν, πριν γίνει γη.) Εξετάζοντας με τεχνική προσοχή το απόσπασμα αυτό, και όχι μόνο με την φιλοσοφική διάθεση, που εμπνέει η σπουδή του Ηράκλειτου, παρατηρείται μία κυκλική εναλλαγή της φωτιάς, της θάλασσας της γης και του πύρινου ρεύματος, που θεωρείται, ότι πρόκειται για το σύνολο της ενέργειας, που υφίσταται στο Σύμπαν. Δηλαδή η φωτιά γίνεται θάλασσα και η θάλασσα γη και «ενέργεια» (πύρινο ρεύμα), και ακολουθεί η αντίστροφη πορεία, δηλαδή η γη θάλασσα και η θάλασσα φωτιά.
Η λογική αυτή είναι παρόμοια με τη σωματιδιακή θεωρία της ύλης, όπου η ύλη αποτελείται από μόρια, τα μόρια από άτομα, τα άτομα από ηλεκτρόνια και πυρήνες, και οι πυρήνες από νετρόνια, όπως ήταν διατυπωμένη πριν από την ανάπτυξη της κβαντικής Φυσικής, όπου κάθε υπο-πυρηνικό σωματίδιο δεν είναι ανεξάρτητο και στοιχειώδες, αλλά ταυτίζεται σε μία κυκλική αλληλουχία με όλα τα άλλα και περιέχει κάτι από την ταυτότητα όλων των άλλων, αυτοδημιουργούνται και αποτελούν έναν κυκλικό βρόγχο. Ανεξαρτήτως όμως, από τη μία ή την άλλη θεωρία ή ακόμα την οποιαδήποτε παρόμοια θεωρητική άποψη, που θα μπορούσε να αναπτυχθεί στο μέλλον, η σκέψη της κυκλικής εναλλαγής της ύλης στο αυτοδημιουργικό έργο του Σύμπαντος, όπως διατυπώθηκε από τον Ηράκλειτο, παραμένει αναλλοίωτη, και επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη Επιστήμη με τις πειραματικές αποδείξεις της. Η ίδια άποψη διατυπώνεται στο επόμενο απόσπασμα με αριθμό 76, που αναφέρεται από τρεις συγγραφείς με μικρές παραλλάξεις από τον καθένα. | Η σκέψη της κυκλικής εναλλαγής της ύλης στο αυτοδημιουργικό έργο του Σύμπαντος, όπως διατυπώθηκε από τον Ηράκλειτο, παραμένει αναλλοίωτη, και επιβεβαιώνεται από τη σύγχρονη Επιστήμη με τις πειραματικές αποδείξεις της. |
- Ο Μάξιμος Τύριος ΧΙΙ 4 αναφέρει:
«Ζήι πυρ τον γης θάνατον και αήρ ζήι τον πυρός θάνατον, ύδωρ ζήι τον αέρος θάνατον, γη τον ύδατος.» (Η φωτιά ζει το θάνατο του αέρα, και ο αέρας το θάνατο της φωτιάς, το νερό ζει τον θάνατο της γης και η γη του νερού.)
- Ο Πλούταρχος στο «Περί του ει του εν Δελφοίς» 392C λέγει:
«Πυρός θάνατος αέρος γένεσις, και αέρος θάνατος ύδατος γένεσις.» ( Ο θάνατος της φωτιάς είναι γένεση του αέρα και ο θάνατος του αέρα γένεση του νερού.)
- Ο Μάρκος Αντώνιος, ΙV 46, τέλος, περιγράφει,
«Ότι γης θάνατος ύδωρ γενέσθαι και ύδατος θάνατος αέρα γενέσθαι και αέρος πυρ και έμπαλιν.» (Ο θάνατος της γης είναι να γίνει νερό, και ο θάνατος του νερού είναι να γίνει αέρας, και του αέρα να γίνει φωτιά και αντίστροφα.)
Όπως είναι φανερό, και οι τρεις συγγραφείς αναφέρουν το ίδιο περιεχόμενο με διαφορετική διατύπωση, που δεν αλλοιώνει καθόλου το νόημα της κυκλικής περιστροφής των Συμπαντικών στοιχείων, όπως τέθηκαν από τον Ηράκλειτο.
Το επόμενο απόσπασμα με αριθμό 90, «Πυρός ανταμοιβή τα πάντα και πυρ απάντων, όκωσπερ χρυσού χρήματα και χρημάτων χρυσός.» (Τα πάντα προκύπτουν από τη μεταλλαγή της φωτιάς, και με τη σειρά τους όλα γίνονται φωτιά, όπως το χρυσάφι γίνεται χρήμα και το χρήμα χρυσάφι), μοιάζει σαν ο φιλόσοφος να θεώρησε αναγκαίο να εκλαϊκεύσει τη σκέψη του, για να γίνει κατανοητή από μεγαλύτερο αριθμό ατόμων, και για το λόγο αυτό παρομοιάζει την κυκλική δημιουργία με το χρυσό και τα χρήματα.
 | Η σύγχρονη Επιστήμη στην υπη- ρεσία της θεολογίας: Η υπόθεση ενός Βέλγου καθηγητή της Φυσικής και ιερέα, ότι το Σύμπαν ξεκίνησε από την έκρηξη ενός απειροελάχιστου υλικού σημείου έγινε αμέσως αποδεκτή από ιουδαϊκούς, χριστιανικούς και μου-σουλμανικούς κύκλους, καθ’ ότι τείνει προς τις βιβλικές περί δημιουργίας από τον Θεό περιγραφές. Αρκετοί επιστήμονες όμως, θεωρούν τη θεωρία εντελώς αντιεπιστημονική και διαμαρτύρονται για την εισαγωγή θρησκευτικών εννοιών στην Φυσική. (Διαβάστε τη συνέντευξη του Δρ Μηνά Καφάτου: «Το μονοπώλιο της Μεγάλης Έκρηξης».) |
Στο απόσπασμα 64: «τα δε πάντα οιακίζει κεραυνός» υπάρχουν αρκετές ερμηνείες για τη σημασία του. Οι Kirk και συνεργάτες (2) θεωρούν, ότι ο Ηράκλειτος πιθανόν ταύτιζε την φωτιά και κατά συνέπεια και τον κεραυνό με τον αιθέρα, τη λαμπρή φλόγινη ουσία που περιβάλλει τον κόσμο. Ο Ρούσσος(3) θεωρεί, ότι ο κεραυνός εκφράζει το αείζωον πυρ του κόσμου, κυβερνά τα πάντα. Το ίδιο περίπου εκφράζει και ο Αξελός(4), που θεωρεί την φωτιά ως «ενυπάρχουσα και υπερβατική, είναι δηλαδή μέσα στον κόσμο και τον κυβερνάει». Παρόμοιες απόψεις εκφράζουν και οι Βέικος(5) και Πανέρης(6), ότι δηλαδή το πυρ είναι το υπέρτατο κοσμικό στοιχείο δημιουργίας του κόσμου. Τέλος ο Κυριαζόπουλος(7) θεωρεί, ότι κατά τον Ηράκλειτο το πυρ εκφράζει το ουράνιο πυρ, που με τις μεταστοιχειώσεις του κυβερνά τα πάντα. Κατά τον ίδιο η επιλογή της λέξης «οιακίζω» δεν είναι τυχαία, αλλά εκφράζει την πλοήγηση του κόσμου με νομοτέλεια, όπως κάνει ο καπετάνιος με τον «οίακα», το τιμόνι του πλοίου.
Η επιστήμη της Φυσικής με απλά λόγια εξηγεί, ότι λόγω των φοβερά υψηλών θερμοκρασιών και των θερμοπυρηνικών αντιδράσεων αναπτύχθηκε ενέργεια, μέσω της οποίας αναπτύχθηκε ο υλικός κόσμος. Ο Ηράκλειτος, ενώ θεωρεί τον κόσμο «πυρ αείζωον» (απόσπ. 30), στο απόσπασμα 64 πιστεύει, ότι τα πάντα κυβερνάει (οιακίζει) ο κεραυνός. Μήπως, άραγε, με αυτά τα δύο αποσπάσματα θέλει να διαφοροποιήσει τη φωτιά (πυρ), το πυρ της σύγχρονης επιστήμης της Φυσικής, από την ενέργεια, αποτέλεσμα της φωτιάς, και τον κεραυνό; Η λέξη που χρησιμοποιεί, κυβερνάει («οιακίζει»), δίνει λαβή σε σκέψεις, που ανοίγουν πιο πλατείς δρόμους στη διανόηση της προσωκρατικής Φιλοσοφίας-Επιστήμης και ιδιαίτερα στη σκέψη του Ηράκλειτου.
Εξ άλλου με τα δύο αποσπάσματα, 12 «ποταμοίσι τοίσιν αυτοίσιν εμβαίνουσιν έτερα και έτερα ύδατα επιρρεί» (όσοι μπαίνουν στα ίδια ποτάμια βρέχονται από διαφορετικά νερά κάθε φορά) και 91 «ποταμών γαρ ουκ εστιν εμβήναι δις τώι αυτώι» (δεν μπορείς να μπεις δύο φορές στο ίδιο ποτάμι), ο Ηράκλειτος, αν μη τι άλλο, εκφράζει την αέναη δυναμική μεταλλακτικότητα των στοιχείων της Φύσεως, κάτι που σήμερα είναι παραδεκτό από τη μελέτη των φυσικών φαινόμενων.
Copyright God (reverendfun.com)
Από το μικρό αυτό σημείωμα γίνεται μία προσπάθεια, ώστε να σταματήσουμε, κυρίως εμείς οι Έλληνες, να ασχολούμεθα μόνον με τη μελέτη των φιλοσοφικών απόψεων του Ηράκλειτου, ιδιαιτέρως, αλλά και των άλλων προσωκρατικών Ελλήνων της αρχαίας Γραμματείας. Ίσως θα πρέπει να γίνει μία προσπάθεια μελέτης των αρχαίων συγγραφέων με ομάδες επιστημόνων, ώστε να κατανοήσουμε και την επιστημονική αξία των απόψεών τους σε σύγκριση με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα των επιστημών γενικώς, όπως πολύ ωραία αναφέρεται από τους Δελαπόρτα και Αλεξανδράτου για την αξία του Ελληνικού Πνεύματος, «η συμβολή του Ελληνικού Πνεύματος στην ανάπτυξη και διάδοση των θετικών επιστημών και η θεμελίωση και εξέλιξη των επιστημών αυτών πάνω στους κίονες της Ελληνικής Σκέψης και αναζήτησης»(8).
Είναι βεβαίως παγκόσμια αναγνωρισμένη η αξία των σκέψεων των Ελλήνων σοφών, αλλά κυρίως στο φιλοσοφικό επίπεδο και ειδικά για τον Ηράκλειτο, ο οποίος θεωρείται ακόμη και σήμερα «σκοτεινός», ίσως γιατί δεν έχουμε εισχωρήσει στο βάθος της διανόησής του. Είναι άραγε σκοτεινός ή μήπως θα ήταν σκόπιμο να τον μελετήσουν καλύτερα οι θεωρητικοί επιστήμονες και να ανακαλύψουν ενδεχομένως κάτω από τις θεωρούμενες σκοτεινές σκέψεις του, απόψεις πολύ πέραν της εποχής του.
Βιβλιογραφικές επιλογές
1. Davies, P. 1983, «Θεός και μοντέρνα Φυσική», μετ. Θ. Τσουκαλαδάκης, εκδ. «Κάτοπτρο», σελ. 382.
2. Κirk, G. S., Raven, J. E. and Schofield, M. 1990, «Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι», μεταφ. Δ. Κούρτοβικ, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ. 560.
3. Ρούσσος, Ε. 1987, «Ηράκλειτος, περί Φύσεως», εκδ. «Παπαδήμα», Αθήνα, σελ.211.
4. Αξελός, Κ., «Ο Ηράκλειτος και η Φιλοσοφία», μεταφ. Δ. Δημητριάδης, εκδ. «Εξάντας», 1962, σελ. 352.
5. Βέικος, Θ. 1995, «Οι προσωκρατικοί», εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», σελ. 253.
6. Πανέρης, Ι. 1986, «Προσωκρατικοί φιλόσοφοι», εκδ. Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη, σελ. 149.
7. Κυριαζόπουλος, Α. 1995, «Προσωκρατικοί, Άπαντα», Ηράκλειτος, εκδ. «Κάκτος», σελ. 470.
8. Δελαπόρτας, Δ. και Αλεξανδράτου, Α. 2007.
9. Διογένης Λαέρτιος, «Άπαντα», τομ. 4, εκδ. Οδ. Χατζόπουλος, σελ. 245.
Ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Υβριστικά σχόλια δεν δημοσιεύονται...Επίσης χρησιμοποιήστε ελληνική γραφή για να αναρτηθούν τα σχόλιά σας.