Απαντησεις και νεα ερωτηματα για την καταγωγη του ανθρωπινου ειδους

ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ 4,4 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΕΤΩΝ ΤΟΥ ΑΡΔΙΠΙΘΗΚΟΥ ΡΑΜΙΔΟΣ


Καλλιτεχνική απεικόνιση του αρδιπίθηκου ράμιδος

Επί δεκαπέντε χρόνια μελετούσαν οι επιστήμονες τα απολιθωμένα υπολείμματα ενός ανθρωπίδα που έζησε πριν από 4,4 εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή της σημερινής Αιθιοπίας και θεωρήθηκε από την αρχή ως σημαντικό μέλος του βιολογικού κλάδου που οδήγησε από τον αρχαίο πίθηκο στον άνθρωπο και τα άλλα σύγχρονα πρωτεύοντα θηλαστικά. Τα συμπεράσματα από αυτήν τη μελέτη που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα έμελλε να συγκλονίσουν και ταυτόχρονα να αναζωογονήσουν το πεδίο της παλαιοανθρωπολογίας, καθώς όπως κάθε σημαντική ανακάλυψη, έτσι και αυτή, έδωσε μερικές απαντήσεις, αλλά γέννησε πολλά νέα ερωτήματα για τις λεπτομέρειες της εξελικτικής διαδικασίας που οδήγησε στο σύγχρονο homo sapiens (άνθρωπος ο σοφός).


Ανατρεπτικά ευρήματα

Ο αρδιπίθηκος ράμιδος, αποκαλούμενος χαϊδευτικά και «Αρντι», από την ονομασία που δόθηκε στο πιο πλήρες δείγμα θηλυκού του είδους που βρέθηκε, είναι τόσο γεμάτος από ανατομικές εκπλήξεις, που κανένας δε θα μπορούσε να φανταστεί, αν δεν αποδεικνύονταν από τα ίδια τα ευρήματα. Το σαγόνι και τα άκρα του δείχνουν ότι επρόκειτο για παμφάγο που ζούσε σε δασώδεις περιοχές και όχι για συλλέκτη καρπών, όπως οι σημερινοί χιμπατζήδες, αλλά και οι ανθρωπίδες που ζούσαν στη σαβάνα. Είχε εγκέφαλο μεγέθους ανάλογου με του σύγχρονου χιμπατζή και ίσο με το ένα τρίτο του ανθρώπινου εγκεφάλου. Τα πόδια του ήταν διαφορετικά από του σύγχρονου χιμπατζή, ενώ πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι πρέπει να περπατούσε όρθιος, όπως δείχνουν κυρίως οι σχετικές προσαρμογές της λεκάνης. Οι κυνόδοντες του αρδιπίθηκου ήταν αρκετά μικροί, πιο κοντά σε μέγεθος με του ανθρώπου, παρά με τους μεγάλους κυνόδοντες του χιμπατζή, τους οποίους χρησιμοποιούν κυρίως τα αρσενικά στις μεταξύ τους αντιπαραθέσεις για τη διεκδίκηση των θηλυκών.

Σε οποιαδήποτε περίπτωση, ο αρδιπίθηκος ράμιδος καταρρίπτει την εικόνα της ευθύγραμμης μετεξέλιξης του προγόνου του χιμπατζή στο σύγχρονο άνθρωπο, όπως χαρακτηριστικά αποτυπώνεται από τη γνωστή γραφική αναπαράσταση του πιθήκου στα τέσσερα που ανασηκώνεται καθώς μετασχηματίζεται σε άνθρωπο. Ταυτόχρονα, οι ομοιότητες του κρανίου του αρδιπίθηκου σε μέγεθος και σχήμα με εκείνο του σαχελάνθρωπου του Τσαντ, ηλικίας περίπου 7 εκατομμυρίων ετών, φαίνεται μάλλον να επιβεβαιώνουν ότι ο σαχελάνθρωπος ήταν πράγματι ανθρωπίδας και όχι ένας θηλυκός πίθηκος, όπως είχαν υποστηρίξει ορισμένοι.



Η «Αρντι» και τα απολιθωμένα οστά τουλάχιστον 35 άλλων νηπίων και ενηλίκων του είδους της, ανακαλύφθηκαν στην έρημο Αφάρ της Αιθιοπίας, που δεν είχε τις γεωλογικές αναταράξεις άλλων περιοχών, οι οποίες εμποδίζουν τον καθορισμό της χρονικής διαστρωμάτωσης των ευρημάτων. Θαμμένα μέσα σε ηφαιστειακή στάχτη, μαζί με τα απολιθώματα του αρδιπίθηκου βρέθηκαν και υπολείμματα περισσότερων από 6.000 ζώων, αντιλόπες μέχρι νυχτερίδες, σπόροι κτλ. επιτρέποντας να δημιουργηθεί μια αρκετά ακριβής εικόνα για το περιβάλλον όπου ζούσε η «Αρντι» και η παρέα της.

Η επεξεργασία των ευρημάτων ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς η μέτρια απολίθωσή τους τα έκανε εύθραυστα ακόμα και στο απλό άγγιγμα. Πολλά από τα οστά χρειάστηκε να μελετηθούν όχι απευθείας, αλλά ως ακριβή αντίγραφα που δημιουργήθηκαν με διάφορες τεχνικές. Εξάλλου, πολύ πριν ανακαλυφθούν από την παλαιοανθρωπολογική σκαπάνη, το κρανίο και η λεκάνη της «Αρντι» είχαν συνθλιβεί και παραμορφωθεί, με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η χρήση υπολογιστή για την αποκατάστασή τους.

Το όρθιο βάδισμα

Το μεγαλύτερο ερώτημα που παραμένει είναι πώς προέκυψε το όρθιο βάδισμα και η «Αρντι» μάλλον περιπλέκει κάποιες υποθέσεις που έκαναν στο παρελθόν οι ανθρωπολόγοι γύρω από το ζήτημα αυτό. Οι σημερινοί χιμπατζήδες και γορίλες περπατούν στο έδαφος, πατώντας με τα πόδια αλλά και ακουμπώντας με τις αρθρώσεις των δακτύλων των χεριών τους, δίνοντας βάση στην υπόθεση ότι έτσι άρχισαν να περπατούν και οι πρόγονοι του ανθρώπου όταν κατέβηκαν από τα δέντρα. Τα γερά, αλλά δύσκαμπτα χέρια των σημερινών πιθήκων είναι πιο εύχρηστα, για να κρεμιούνται από κλαδιά και να μετακινούνται έτσι από δέντρο σε δέντρο, ενώ τα χέρια του ανθρώπου είναι πολύ πιο αδύνατα, αλλά ευέλικτα. Τα χέρια του αρδιπίθηκου ράμιδος ήταν αρκετά δυνατά για να του επιτρέπουν να κρέμεται από κλαδιά, αλλά δεν παρέχουν ενδείξεις για περπάτημα στο έδαφος με τις αρθρώσεις των δακτύλων, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να ήταν τουλάχιστον το ίδιο ευέλικτα με τα ανθρώπινα χέρια. Δυστυχώς, πολλά από τα οστά της «Αρντι» δε βρέθηκαν και το κυριότερο δε βρέθηκαν οι αρθρώσεις των γονάτων, που θα μπορούσαν να δώσουν μια πιο αποφασιστική απάντηση στο ερώτημα αν πράγματι περπατούσε όρθια ή όχι.

Αν ο αρδιπίθηκος ράμιδος περπατούσε όρθιος τότε καταρρίπτεται η θεωρία ότι το όρθιο βάδισμα εμφανίστηκε την εποχή που, ως αποτέλεσμα περιβαλλοντικών πιέσεων, οι πρόγονοι του ανθρώπου αναγκάστηκαν να κατεβούν από τα δέντρα στη σαβάνα. Η περιοχή Αφάρ της Αιθιοπίας είχε την εποχή του αρδιπίθηκου πιο υγρό και δροσερό κλίμα από σήμερα και σύμφωνα με τα απολιθώματα, αποτελούνταν από δασώδεις και δασικές εκτάσεις. Αν ο αρδιπίθηκος πράγματι ανέπτυξε όρθιο βάδισμα τότε είναι μάλλον βέβαιο ότι αυτό δεν αποτελούσε τον κύριο τρόπο μετακίνησής του. Γιατί όμως ανέπτυξε το όρθιο βάδισμα πολύ πριν από τους μετέπειτα ανθρωπίδες που έζησαν στη σαβάνα και γιατί, αντίθετα, άλλα πρωτεύοντα, όπως οι πρόγονοι των χιμπατζήδων αποσύρθηκαν ακόμα βαθύτερα μέσα στα δάση;

Οσον αφορά τους μικρότερους κυνόδοντες του αρδιπίθηκου σε σχέση με του χιμπατζή, ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι υποδηλώνουν μικρότερο ανταγωνισμό και επιθετικότητα μεταξύ των αρσενικών και ενδεχομένως μεγαλύτερη συμμετοχή τους στη διαδικασία μεγαλώματος των παιδιών. Οι αρσενικοί αρδιπίθηκοι είχαν περίπου ίδιο μέγεθος με τους θηλυκούς, μια ακόμα ένδειξη ότι ίσως είχαν διαφορετική κοινωνική συμπεριφορά από τους σύγχρονους χιμπατζήδες. Βεβαίως, ο προσδιορισμός των λεπτομερειών της κοινωνικής συμπεριφοράς ενός βιολογικού είδους από πληροφορίες που δίνουν τα απολιθώματα, είναι μια πολύ παρακινδυνευμένη υπόθεση...

Τα συμπεράσματα για τον αρδιπίθηκο ράμιδος τον τοποθετούν ανάμεσα στον σαχελάνθρωπο του Τσαντ, το παλαιότερο μέχρι στιγμής εύρημα πιθηκάνθρωπου και τη γνωστή «Λούσι», τον αυστραλοπίθηκο του Αφάρ, ηλικίας 3,2 εκατομμυρίων ετών. Η «Αρντι» αποδεικνύει ότι η αναζήτηση για κάποιον μοναδικό «ελλείποντα κρίκο» μεταξύ πιθήκου και ανθρώπου, υποκρύπτει μια απλουστευτική αντίληψη, που δεν μπορεί να συλλάβει όλο τον πλούτο και την ποικιλία της βιολογικής εξέλιξης, που κάθε άλλο παρά μονοδιάστατη είναι. Αντίθετα, προχωρά τυφλά προς κάθε κατεύθυνση και διερευνά πολλές φορές τις ίδιες ή ανάλογες επιλογές, με μόνο κριτήριο την πραγμάτωση της καλύτερης προσαρμογής στις κάθε φορά διαμορφωμένες, αλλά διαρκώς εξελισσόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος.