Βάλσαμο με έσοδα 2.500 ευρώ ανά στρέμμα

Σε διαρκή ανάπτυξη είναι η παγκόσμια αγορά για βιολογικά φαρμακευτικά φυτά

Οι αποδόσεις του βάλσαμου ποικίλλουν ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους, τις καλλιεργητικές πρακτικές, τη μέθοδο συγκομιδής και τις συνθήκες αποξήρανσης

Το υπερικό των αρχαίων Ελλήνων, το γνωστό σε όλους βάλσαμο, αποτελεί μια εναλλακτική καλλιέργεια με σημαντικές οικονομικές αποδόσεις, για την ανάπτυξη της οποίας μπορούν να αξιοποιηθούν φτωχά και ξηρά πεδινά και ημιορεινά εδάφη.

Πρόκειται για μια καλλιέργεια που εμφανίζει σημαντικές προοπτικές, όντας το βάλσαμο ένα προϊόν που χρησιμοποιείται στις βιομηχανίες τροφίμων και φαρμάκων. Η εμπορία του βάλσαμου μπορεί να χαρακτηρίζεται από τον μικρό αριθμό των αγοραστών χονδρικής αλλά και από τον ανταγωνισμό που ασκείται από άλλες χώρες, όπου τα εργατικά είναι χαμηλότερα, ωστόσο η παγκόσμια αγορά για βιολογικά φαρμακευτικά φυτά είναι σε διαρκή ανάπτυξη.

Χωρίς ιδιαίτερες καλλιεργητικές φροντίδες, το βάλσαμο μοιάζει ικανό να δώσει μια διέξοδο στις σημερινές δύσκολες συνθήκες που αντιμετωπίζει η ελληνική γεωργία.

Το βάλσαμο έχει διάφορες κοινές ονομασίες όπως:

βαλσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, προδρόμου βότανο, σπαθόχορτο.

Είναι πολυετής πόα και ευδοκιμεί σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές και σε χωράφια φτωχά-μέτριας γονιμότητας, ξηρικά.

Οι χρήσεις του πολλές. Το βάλσαμο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξηρό ή νωπό.

Το βάλσαμο, αποξηραμένο, χρησιμοποιείται σε αφεψήματα. Επίσης το βάλσαμο σε μορφή σκόνης χρησιμοποιείται στην παρασκευή ζελέ, κάψουλων και χαπιών.

Σε νωπή κατάσταση χρησιμοποιείται στη σύνθεση πολλών προϊόντων, όπως είναι: ξίδι, αλκοολούχα ποτά, έλαια, γλυκερίνη κλπ. Επίσης χρησιμοποιείται σε αλοιφές, λοσιόν για μασάζ, σαπούνια, σαμπουάν κλπ.

Με ιδιότητες που το κατατάσσουν σε ένα από τα πολύ σημαντικά για τον άνθρωπο θεραπευτικά βότανα, το βαλσαμόχορτο από την αρχαιότητα είναι γνωστό για την αποτελεσματική αντιμετώπιση δερματολογικών προβλημάτων, την επούλωση πληγών και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το βάλσαμο είναι πολυετής πόα και ευδοκιμεί σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές και σε χωράφια φτωχά ή μέτριας γονιμότητας και ξηρικά

Στις μέρες μας, όμως, είναι ένα από τα βότανα που έχουν ερευνηθεί περισσότερο και με ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της ήπιας και μέτριας κατάθλιψης και άλλων ψυχικών και νευρολογικών διαταραχών.

Μεγάλη απόδοση
Οι τεχνικές για μια αποδοτική φυτεία

Ακαθάριστο εισόδημα της τάξης των 2.500 ευρώ ανά στρέμμα μπορεί να δώσει η ανάπτυξη της πολλά υποσχόμενης καλλιέργειας βάλσαμου στην Ελλάδα, αφήνοντας σημαντικό κέρδος στους καλλιεργητές, δεδομένου ότι το ετήσιο στρεμματικό κόστος παραγωγής υπολογίζεται μεταξύ 250 και 350 ευρώ.

Βέβαια, το κόστος είναι δύσκολο να εκτιμηθεί με ακρίβεια, επειδή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες που είναι διαφορετικοί σε κάθε γεωργική εκμετάλλευση.

Οι αποδόσεις επίσης του βάλσαμου ποικίλλουν πολύ, ανάλογα με τη γονιμότητα του εδάφους, τις καλλιεργητικές πρακτικές, τις μετεωρολογικές συνθήκες, τη μέθοδο συγκομιδής, τις συνθήκες αποξήρανσης κλπ. Πιο συγκεκριμένα, κυμαίνονται μεταξύ 100- 500 κιλών ανά στρέμμα σε ξηρά φυτά κατά το δεύτερο έτος.

Στον Καναδά το αποξηραμένο βάλσαμο πωλείται 10-12 ευρώ το κιλό.

Στην Ελλάδα μπορεί να αναπτυχθεί η καλλιέργειά του και να δώσει ένα ακαθάριστο εισόδημα 2.000-2.500 ευρώ το στρέμμα.

Το καλό έδαφος για την καλλιέργεια του βάλσαμου εξαρτάται από την περιεκτικότητά του σε ανόργανα στοιχεία, την οργανική ουσία, την περιεκτικότητα σε ασβέστιο, τη χλωρή λίπανση και την καλή στράγγιση.

Το βάλσαμο δεν είναι απαιτητικό φυτό και γι' αυτό γενικά τοποθετείται στο τέλος της αμειψισποράς. Οι ανάγκες του βάλσαμου σε θρεπτικά στοιχεία εκτιμώνται σε:

• 6-8 kg άζωτο ανά στρέμμα σε ετήσια βάση.
• 4-6 kg φωσφόρο ανά στρέμμα σε ετήσια βάση.
• 8-10 kg κάλιο ανά στρέμμα σε ετήσια βάση.

Κατά την πρώτη εγκατάσταση του βάλσαμου γίνεται σπορά των σπόρων απευθείας στο έδαφος ή με φύτευση των φυταρίων που έχουν παραχθεί στο φυτώριο. Το ποσοστό του φυτρώματος των σπόρων του βάλσαμου είναι χαμηλό (15-56% στους 20-25ο C), ενώ οι σπόροι πριν από τη σπορά απαιτούν προκαταρκτικούς χειρισμούς.

Η καλύτερη θερμοκρασία για το φύτρωμα των σπόρων είναι 16-23ο βαθμοί Κελσίου.

Μετά τη σπορά μέχρι τη μεταφύτευση των φυταρίων απαιτούνται 2-3 μήνες.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του βάλσαμου είναι ότι για να φυτρώσουν οι σπόροι του έχει ανάγκη από φως. Η μέθοδος αυτή πολλαπλασιασμού του βάλσαμου είναι εύκολη, αλλά η περίοδος του φυτρώματος διαρκεί πολύ χρόνο και είναι ακανόνιστη.

Για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της μεθόδου συστήνεται η σπορά ενός μεγαλύτερου αριθμού σπόρων από τον κανονικό.

Η σπορά πρέπει να γίνεται επιφανειακά σε γραμμές πατώντας ελαφρά τους σπόρους ώστε να έρθουν σε καλή επαφή με το χώμα. Οι σπόροι απαιτούν 4 εβδομάδες για να φυτρώσουν.

Τα φυτά του βάλσαμου είναι έτοιμα να μεταφυτευτούν στον αγρό όταν έχουν μέγεθος 10 cm τουλάχιστον.

Η μεταφύτευση γίνεται τους μήνες Απρίλιο-Μάιο. Απαιτείται οι αποστάσεις μεταξύ των φυτών επάνω στις γραμμές φυτεύσεως να είναι 30-45 cm και 70-75 cm μεταξύ των γραμμών.

Με τον τρόπο αυτόν υπάρχουν περίπου 5.000 φυτά ανά στρέμμα. Τα φυτά ωριμάζουν και ανθίζουν στο δεύτερο έτος. Πρέπει να αρδεύεται το βάλσαμο πριν και μετά τη φύτευση των φυταρίων. Το βάλσαμο ανέχεται την ξηρασία από τη στιγμή που έχει εγκατασταθεί.

Αντίθετα, κατά τη σπορά αλλά και στο πρώτο έτος της ανάπτυξής του το φυτό έχει ανάγκη από άρδευση σε κανονικές χρονικές περιόδους.

Κατά τα δύο πρώτα έτη της αναπτύξεώς του το βάλσαμο αναπτύσσεται βραδέως και μπορεί εύκολα να κατακλυστεί από ζιζάνια.

Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να καταπολεμούμε τα ζιζάνια πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας.

Η χρησιμοποίηση των φυτών της χλωρής λίπανσης μειώνει τον αριθμό των ζιζανίων.

Στη συνέχεια χρησιμοποιούνται οι μέθοδοι της μηχανικής καταστροφής των ζιζανίων (σκάλισμα, βοτάνισμα, φρεζάρισμα). Κατά τη διάρκεια του τρίτου και του τέταρτου έτους της αναπτύξεως συνιστάται το βοτάνισμα και το σκάλισμα για την αντιμετώπιση των ζιζανίων.

Αν και η ζιζανιοκτονία είναι μία εργασία που απαιτεί πολλά ημερομίσθια, εντούτοις ευνοεί τη συγκομιδή ώστε να επιτυγχάνεται καθαρό προϊόν υψηλής ποιότητας.

Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται στην αρχή της άνθησης, όταν το 20-25% των φυτών έχουν ανθήσει και η περιεκτικότητά τους σε υπερικίνη είναι στον μέγιστο βαθμό, δηλαδή μεταξύ του τέλους Μαΐου και τέλους Ιουλίου.

Συγκομίζονται οι ανθοφόρες κορυφές και τα φύλλα.

Το βάλσαμο μπορεί να συγκομισθεί με μηχανικά μέσα με μια θεριστική μηχανή.

Μπορούμε να έχουμε από το πρώτο έτος της εγκατάστασης μία πρώτη συγκομιδή και ίσως και μία δεύτερη εάν τα φυτά έχουν μία δεύτερη όψιμη άνθηση. Από το δεύτερο έτος έχουμε δύο συγκομιδές, η πρώτη τον Ιούλιο και η άλλη τον Αύγουστο.

Η αποξήρανση, "κλειδί" για την ποιότητα του προϊόντος

Η αποξήρανση είναι το σημαντικότερο στάδιο που καθορίζει κατά πολύ μεγάλο βαθμό την ποιότητα του προϊόντος και επομένως τις δυνατότητες εμπορίας.

Οι ανθοφόρες κορυφές και τα φύλλα του βάλσαμου κόβονται σε μικρότερα τεμάχια και στη συνέχεια αποξηραίνονται σε σκοτεινό μέρος και σε μια θερμοκρασία 30-45ο C για 3-7 ημέρες. Στο τέλος της αποξήρανσης η υγρασία του προϊόντος ευρίσκεται στους 5-8ο C. Εάν το ποσοστό υγρασίας είναι πιο υψηλό, τότε υπάρχει κίνδυνος μουχλιάσματος, με αποτέλεσμα την ακαταλληλότητα του προϊόντος για κατανάλωση.

Στη συνέχεια συσκευάζονται σε σάκους πολυαιθυλενίου κατάλληλους για συσκευασία τροφίμων που διατηρούνται σε χώρους που προστατεύονται από το φως.

Η αποθήκη όπου αποθηκεύεται το προϊόν πρέπει να είναι καθαρή, χωρίς οσμές, σκοτεινή, ξηρή, με μία σταθερή και χαμηλή θερμοκρασία.

Εάν οι συνθήκες αποθήκευσης είναι καλές, τα άνθη και οι οφθαλμοί διατηρούν τις φυτοενεργές τους ουσίες για μία διάρκεια 6-9 μηνών.

Ο έλεγχος της ποιότητας στην ουσία πρέπει να είναι οργανοληπτικός. Η γενική εικόνα του προϊόντος, το χρώμα, η οσμή, η αφή με το προϊόν και ανάλογα με την περίπτωση η γεύση είναι οι παράμετροι που μας επιτρέπουν να ελέγξουμε το καλό ή το κακό προϊόν. Για το βάλσαμο, εκείνο που επιζητούμε είναι να έχει το προϊόν το μέγιστο ποσοστό σε οφθαλμούς, άνθη και φύλλα.

Παραδοσιακή "συνταγή"

Παραδοσιακά το βάλσαμο χρησιμοποιείται με τη μορφή του "κόκκινου ελαίου" που το παρασκευάζουν αφήνοντας για αρκετές ημέρες στον ήλιο τις κορυφές των ανθέων μέσα σε λάδι για αντιμετώπιση ασθενειών των νεφρών, του στομάχου και των πνευμόνων.

• Είναι πλούσιο σε φαινολικές ενώσεις, όπως το καφεϊκό οξύ και τα φλαβονοειδή.
• Το αιθέριο έλαιο του βάλσαμου περιέχει περίπου 40 διαφορετικά συστατικά.
• Το φυτό του βάλσαμου περιέχει 0,6-3 ml αιθέριου ελαίου ανά κιλό φυτικής μάζας.
• Το βάλσαμο έχει το αιθέριο έλαιο στα φύλλα, τους βλαστούς, τις ρίζες, τα άνθη.
• Η περιεκτικότητα του φυτού σε αιθέριο έλαιο ποικίλλει ανάλογα με την περίοδο ανθήσεως.

Αποτελούσε φάρμακο και στην αρχαιότητα

Το βάλσαμο είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Οι Ελληνες το χρησιμοποιούσαν για την περιποίηση των πληγών, των τραυμάτων, των εσωτερικών μολύνσεων και των νευραλγιών. Ο Διοσκουρίδης, ο Πλίνιος και ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσαν το βάλσαμο για να αντιμε­τω­πίσουν ισχιαλγίες και δαγκώματα από δηλητηριώδη ζώα. Για πολλούς αιώνες χρησιμοποιήθηκε το βάλσαμο ως βασικό συστατικό πολλών φαρμάκων για την αντιμετώπιση νευραλγιών, της νυκτερινής ενούρησης, της κατάθλιψης, της αϋπνίας και της κακής ψυχικής διάθεσης των γυναικών που προέρχεται από την εμμηνόπαυση. Τον 16ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως θεραπευτικό των τραυμάτων κυρίως από τον Παράκελσο και άλλους ιατρούς της εποχής. Το 1652 ο Culpeper είναι ο πρώτος που το χρησιμοποίησε σαν φάρμακο για την αντιμετώπιση της μελαγχολίας και της τρέλας. Επιστημονικά το βάλσαμο αναγνωρίστηκε ως φάρμακο εναντίον της κατάθλιψης από το 1990. Στις ΗΠΑ σήμερα διατίθεται και ως συμπλήρωμα διατροφής. Στη δε Γερμανία έχει τη μεγαλύτερη χρήση από όλα τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

ΠΟΥ ΘΑ ΑΠΕΥΘΥΝΘΩ
Κάσσανδρος Γάτσιος, Γεωπόνος - SymAgro,             26510 07653      ,            6944846475      , info@symagro.com

Κώστας Νάνος